Margaret Atwood krijgt navolging. In De macht van Naomi Alderman hebben vrouwen het eindelijk voor het zeggen en in De antwoorden van Catherine Lacey wordt liefde experimentele wetenschap.

Tijdens de inauguratie van Donald Trump hield een van zijn tegenstanders een opmerkelijk protestbord omhoog: ‘Make Margaret Atwood fiction again.’ Niet iedereen zal onmiddellijk begrepen hebben waar die tekst op sloeg.
Margaret Atwood is de schrijver van The Handmaid’s Tale, een roman uit 1985 die sinds vorig jaar vooral bekend is vanwege de verfilming met Elizabeth Moss in de hoofdrol. De serie eindigde op veel eindejaarslijstjes bovenaan. Atwood schetst een verwoest Amerika dat is gereduceerd tot Gilead, een door fundamentalistische christenen geleide heilstaat die bedreigd wordt door grootschalige onvruchtbaarheid. De enkele vrouwen die het wel lukte om een kind te krijgen, worden als broedmachine ingezet.

Dankzij de magistrale verfilming is Atwood ineens weer een schrijver die ertoe doet. Ze krijgt zelfs profetische gaven toegedicht, al was het maar vanwege dat ene zinnetje uit The Handmaid’s Tale, waarin de verteller uitlegt hoe het land kon vervallen tot een repressieve dictatuur: ‘They blamed it on the Islamic fanatics at the time.’

Laten we op deze plek zelf eens de profeet uithangen; waar nu iedereen jubelt over The Handmaid’s Tale, zal over een jaar of twee The Power de serie zijn die je gezien moet hebben. Toen deze dystopische roman van Naomi Alderman in 2016 verscheen, vochten elf producenten elkaar de tent uit om de filmrechten. Wie het boek heeft gelezen, begrijpt waarom. De macht leest bij vlagen als het script dat Alderman wellicht al in haar achterhoofd had.
Obama zette The Power op zijn lijstje met beste boeken van het jaar, net als The New York Times en The Washington Post. Het gevolg was dat het boek in Amerika een week voor kerst nergens meer te krijgen was, iets wat maar zelden gebeurt met een literaire roman.

nieuwe wereldorde

Vrouwen die niet mooi en lief gevonden willen worden doen het goed. Zie ook het succes van Wonder Woman. Ze hoeven niet gered te worden maar stropen zelf de mouwen op om de foute man een lesje te leren. In De macht gaat Naomi Alderman nog een stapje verder. Meisjes van een jaar of veertien, vijftien ontwikkelen het vermogen met hun vingertoppen stroomstoten uit te delen. Met deze ingebouwde taser kunnen ze desgewenst iemand elektrocuteren. Algauw blijkt het mogelijk deze gave door te geven aan volwassen vrouwen. Een wereldwijde revolutie is het gevolg: Moldavische meisjes die door mensenhandelaars tot prostitutie zijn gedwongen, geknechte Saoedische vrouwen; overal komen mishandelde, onderdrukte of simpelweg gefrustreerde vrouwen in verzet. Moeders houden hun zonen binnen uit angst dat hen iets overkomt, mannen durven niet langer alleen over straat. Alderman weet het zo overtuigend te brengen dat je je graag laat meevoeren in deze nieuwe wereldorde. Mannen die bang voor vrouwen zijn, het is bijna verontrustend om te merken hoe heerlijk dat voelt, zelfs al is het maar op papier.

Omdat dit een boek is dat je zelf wilt lezen, gaan we hier niet onthullen hoe een en ander uitpakt, maar van de bekende mantra dat de wereld beter af zou zijn als vrouwen het voor het zeggen hadden, blijft in elk geval niet veel heel. Zo is De macht behalve een filmische pageturner ook een interessant gedachte-experiment.

Alderman heeft een opmerkelijke achtergrond. Ze is de dochter van ‘onorthodoxe orthodox-joodse ouders’ en leefde zelfs in haar studententijd in Oxford keurig de joodse wetten na. Dat ze daardoor een eenling bleef, nam ze voor lief. Pas in 2006, toen ze begin dertig was, nam ze afstand van haar religie met de publicatie van haar debuutroman, Ongehoorzaamheid, waarin de orthodox-joodse (en lesbische) Ronit breekt met haar opvoeding.

Het was The Handmaid’s Tale dat de kiem legde voor haar feministische wereldbeeld. Op haar orthodox-joodse basisschool begonnen de jongens elke ochtend met God te bedanken, omdat hij geen meisje van ze had gemaakt. Pas toen ze Atwoods boek las, begon het in haar hoofd te bruisen.

bruggen slaan

Zo was Buffy the Vampire Slayer verantwoordelijk voor haar overstap naar het seculiere leven. Aangezien ze altijd al een fan was van de serie, die tussen 1997 en 2003 werd uitgezonden, ging Alderman naar een Buffy-conferentie in Nashville, waar ze ontdekte dat er een wereld bestond waarin over een tienervampierserie serieuze debatten werden gevoerd. Dankzij haar liefde voor Buffy ontwikkelde ze zich tot iemand die maling heeft aan de grens tussen hoge en lage cultuur.

Aldermans dagindeling is strikt: ’s ochtends schrijft ze romans, de middagen zijn gereserveerd voor de games die ze ook ontwerpt. Ze is de maker van Perplex City en medebedenker en schrijver van Zombies Run, een fitnessgame voor de iPhone.

In een opiniestuk voor The Guardian in 2016 pleitte Alderman ervoor om games nu eindelijk eens serieus te nemen. Gamers zijn allang niet meer die puistige nerds die geen vriendin kunnen krijgen, maar dertigers en veertigers met hypotheken en een gezond sociaal leven. Aldermans boeken worden door tienduizenden mensen gelezen en leiden tot interviews en prijzen. Met haar games heeft ze de krant nog nooit gehaald, terwijl die door miljoenen mensen worden gespeeld. Hoog tijd dus om onze neus er niet langer voor op te halen. De playstationgame Journey noemde ze in een interview een highbrow game met evenveel poëtische kwaliteiten als een literaire roman.

Het is een verfrissend pleidooi van een schrijver die in 2013 op de prestigieuze Granta-lijst van beste jonge Britse schrijvers stond. Alderman is iemand die in staat is bruggen te slaan; ze wordt door de gevestigde literaire orde serieus genomen maar spreekt ook fantasy- en sf-lezers aan. Het beste bewijs is dat uw beroepslezer van dienst, zelf zo’n snob die geneigd is neer te kijken op deze genres, nu serieus overweegt dat poëtische playstationspel eens te proberen.

Net als haar voorbeeld Margaret Atwood maakt ook Naomi Alderman succesvol gebruik van sciencefictionelementen om een maatschappelijk punt te maken. De macht verscheen voor de #MeToo-storm losbarstte, maar in haar boek klinken wel de echo’s door van de Egyptische opstand en de Black Lives Matter-beweging, al zullen lezers die zich gulzig door de pagina’s heen vreten zich dat niet altijd realiseren.

uitgekiend

Atwood en Alderman werden in 2012 aan elkaar gekoppeld in een mentorprogramma en bleken verwante zielen, maar er zijn meer jonge schrijfsters die zich op het terrein van de literaire feministische sciencefiction begeven. Vrijwel gelijktijdig met de vertaling van De macht verschijnt ook De antwoorden, een roman die op een heel andere manier schatplichtig is aan The Handmaid’s Tale. Catherine Lacey is tien jaar jonger dan Naomi Alderman en komt niet uit Noord-Londen, maar uit Mississippi. Haar debuutroman, Niemand is ooit verloren, was een vreemde maar hypnotiserende road novel die nieuwsgierig maakte naar wat ze nog meer in huis heeft. In De antwoorden creëert Lacey een wereld waarin de liefde niet langer een spontaan proces is, maar een uitgekiend wetenschappelijk experiment. Verteller Mary lijdt aan een reeks van onduidelijke ziekten en wendt zich op aanraden van een spirituele vriendin tot een therapie die PAK wordt genoemd. Deze Pneuma-Adaptieve Kinesthesie wordt omschreven als ‘feng shui voor het lichaam’ en ‘neuro-fysio-qi lichaamswerk’. Sessies kosten 225 dollar en ze heeft er minimaal 35 nodig. Als ze bij de natuurvoedingswinkel een flyer ziet die een ‘inkomstengenererende ervaring’ belooft, meldt ze zich aan in de hoop wat bij te kunnen verdienen.

Zo belandt de wereldvreemde Mary, die is opgegroeid in een blokhut met een godsdienstwaanzinnige vader en een moeder die haar thuis les gaf, in een ultrageheim biotechnologisch project waar Relationele Experimenten worden uitgevoerd ‘met de bedoeling meer licht te werpen op de verborgen mechanismen van liefde en vriendschap’. In de praktijk betekent dit dat een wereldberoemde acteur met Tom Cruise-achtige trekjes een team van Vriendinnen laat samenstellen die in al zijn noden moeten voorzien: naast een Intimiteitsteam is er de Intellectuele Vriendin, de Boze Vriendin, de Moederlijke Vriendin en de Emotionele Vriendin. Na een reeks surrealistische sollicitatiegesprekken krijgt Mary dat laatste baantje.

astraallichaam

Lacey is een subtielere en stilistisch begaafdere schrijver dan Alderman. Met zichtbaar genoegen weidt ze uit over Mary’s ervaringen met zweefgenezers: er wordt salie gebrand, pasta van gekiemde pompoenpitten gegeten en er worden voedende vibes naar haar astraallichaam gestuurd. Tegelijkertijd weet ze Mary’s wanhoop over haar falende lichaam invoelbaar te maken en wordt het nergens potsierlijk. Het Relationele Experiment waar De antwoorden om draait is een mooie vondst, al ben je qua spanning en plot bij De macht beter af.
Alderman en Lacey maken ieder op hun eigen manier een inventief en krachtig statement over de rol die vrouwen spelen in de wereld zonder dat ze drammerig of voorspelbaar worden. Margaret Atwood, die volgend jaar tachtig wordt, kan haar pen met een gerust hart aan de wilgen hangen. Haar opvolgers zijn er klaar voor.

Margaret Atwood: Het verhaal van de dienstmaagd (oorspr. The Handmaid's Tale, vert. Gerrit de Blaauw, Prometheus)

Naomi Alderman: De macht (oorspr. The Power, vert. Astrid Huisman en Roos van de Wardt, AtlasContact) 

Catherine Lacey: De antwoorden (oorspr. The Answers, vert. Gerda Baardman en Mirko Stuiveling, DasMag)