Aan het eind van het gesprek begint Aminatta Forna over haar stiefmoeder, die net als Forna’s vader uit Sierra Leone komt. ‘Haar moeder stierf bij haar geboorte, haar eerste man werd vermoord, ze heeft oorlogen en ebola-epidemieën meegemaakt en ook haar tweede man verloren. Op papier zou ze heel ongelukkig moeten zijn, maar dat is ze helemaal niet.’
De paradox van geluk is de titel van Forna’s prachtige nieuwe roman, waarin de Amerikaanse biologe Jean en de Ghanese psychiater Attila letterlijk tegen elkaar botsen op Waterloo Bridge in Londen. Zij doet onderzoek naar stadsvossen, hij is in de stad om een lezing te geven over zijn vakgebied: oorlogstrauma’s bij de burgerbevolking. Zij is gescheiden, hij is weduwnaar. Twee sterke, onafhankelijke mensen in de tweede helft van hun leven die weinig gemeen hebben maar sympathie voor elkaar opvatten.
Als het tienjarige neefje van Attila wegloopt, zet Jean haar netwerk van straatvegers, portiers en parkeerwachters in om hem op te sporen. Dit zijn de mensen die haar helpen in kaart te brengen waar de vossen in de stad zich ophouden. Veel van hen zijn van West-Afrikaanse komaf, net als Attila. En als Forna zelf.
Haar vader ontmoette haar Schotse moeder toen hij in Engeland medicijnen studeerde. Later keerde hij terug naar Sierra Leone, waar hij als tegenstander van het politieke regime werd opgehangen toen zijn dochter tien jaar was. Forna ging naar een Britse kostschool, maar woonde ook in Sierra Leone bij haar stiefmoeder.
Aminatta Forna schreef met 'De paradox van geluk' een roman waarin ze onderzoekt wat geluk inhoudt: 'Het Westen is ver verwijderd geraakt van het idee dat je sterker wordt van tegenslag.'
'In het Westen zijn we overgevoelig en bang geworden, elke vorm van tegenslag leidt tot schade of trauma.'
Trauma
Forna schrijft niet alleen begeesterd over de door vele Londenaren zo gehate stadsvossen, maar ook over de parkieten die zich hier voorgoed hebben gevestigd. De parallel met de immigranten in de stad is evident maar niet hinderlijk. De paradox van geluk is weliswaar een roman met een boodschap, maar die wordt zo knap verpakt dat je je na de laatste pagina een rijker mens voelt.
‘Ik beschouw dit boek als de culminatie van vijftien jaar werk,’ vertelt Forna vanuit Amerika, waar ze een leerstoel bekleedt aan de Universiteit van Georgetown. ‘Mijn eerste boek ging over de nasleep van de oorlog in Sierra Leone en hoe dat land na zulk extreem geweld toch weer opkrabbelde. Natuurlijk waren mensen getraumatiseerd, maar ze bleken ook veerkrachtig genoeg om weer verliefd te worden, kinderen te krijgen en te vergeven.'
'In het Westen zijn we overgevoelig en bang geworden, elke vorm van tegenslag leidt tot schade of trauma. We zijn zo ver verwijderd geraakt van het idee dat tegenslag je ook sterker kan maken. Ik had verwacht dat dit thema tot veel discussie zou leiden, maar ik kreeg vooral veel bijval. Een psychotherapeut zei dat het begrip trauma gedevalueerd is omdat het te pas en te onpas wordt gebruikt, en een slachtoffer van de apartheid in Zuid-Afrika zei dat ze na het lezen van mijn boek gestopt was met therapie. Natuurlijk kan dit boek mensen niet van een posttraumatische stressstoornis genezen, maar het biedt wel een andere manier om er naar te kijken. Mensen moeten accepteren dat je verandert als je iets naars hebt meegemaakt.’
'Mensen moeten accepteren dat je verandert als je iets naars hebt meegemaakt.'
Humor
‘Geluk is geen voortdurende staat van bewustzijn. Zeker in Amerika wordt geluk vaak verward met vrolijkheid. Mijn zoon van acht is altijd vrolijk. Hij lacht de hele dag. Geweldig om te zien, daarom worden we zo blij van kinderen, al zijn niet alle kinderen zo. Als er iets misgaat in ons leven, raken we die zorgeloze onschuld kwijt en die zullen we nooit terugkrijgen. Je moet acht jaar zijn of drugs gebruiken om in die staat te geraken.
Amerikanen die het boek gelezen hebben stellen heel andere vragen dan Europeanen en Afrikanen. Amerikanen willen een oplossing. Hoe worden we gelukkig? Maar sommige mensen hebben simpelweg een melancholieke aard. Je kunt iemands materiële toestand verbeteren, dan verander je iemands stemming, maar dat is iets anders. Sommige mensen hebben ogenschijnlijk alles en zijn toch ongelukkig. De een heeft het, de ander niet en de meesten zitten ergens in het midden.
Zelf zit ik ergens bovenaan. Als ik niks hoef ben ik het gelukkigst en zoals je merkt, lach ik veel. Humor is enorm belangrijk. Wat ook helpt is als je uit een land komt waar ze zeggen: shit happens, in plaats van uit een land waar ze zeggen: dit zou niet mogen gebeuren. Dan krijg je dat mensen roepen: o god, waarom ik? Wat dat betreft zou het Westen een voorbeeld aan Afrika kunnen nemen.’
Aminatta Forna treedt op 1 november op tijdens Corssing Border en is op 25 november is te gast in VPRO Boeken.