Juli Zehs satirische roman Lege harten speelt zich af in het jaar 2025. In Duitsland regeert de Bezorgde Burger Beweging, die er weinig democratische principes op nahoudt. Van de politiek verwachten de mensen niets meer: het is nu ieder voor zich.

Als je moet kiezen tussen je wasmachine of je stemrecht, wat kies je dan?
Het is een even simpele als moeilijke vraag die Juli Zeh (1974) opwerpt in haar nieuwe roman, Lege harten. Zeh is een schrijfster om wie je in Duitsland maar moeilijk heen kunt. Niet alleen vanwege haar zeven romans, haar kast vol prijzen en vertalingen in 35 landen, maar vooral vanwege haar luide stem in het politieke debat. Herhaaldelijk riep ze Angela Merkel publiekelijk ter verantwoording en nadat de AfD bij de parlementsverkiezingen van 2017 in de Bondsdag werd verkozen, werd ze lid van de SPD.

Voor wie zich niet meer voor de geest kan halen wie Juli Zeh ook alweer is, gaan we terug naar Unterleuten. In dat fictieve dorpje, in voormalig Oost-Duitsland, speelt haar bestseller Ons soort mensen zich af. Een dorpje met niet meer dan honderd inwoners waar de rust wreed verstoord wordt als een investeringsmaatschappij toestemming krijgt daar een windmolenpark te bouwen. Zeh wist binnen het bestek van 600 pagina’s tegenstellingen tussen jong en oud, arm en rijk, stad en platteland en Ossies en Wessies invoelbaar te maken. Dat deed ze door het perspectief te kiezen van tien verschillende dorpsbewoners, waardoor ze de sympathie van de lezer behendig heen en weer liet zwalken tussen al die belangen.

Een geweldig boek, waar aan viel af te lezen dat ze er bijna tien jaar aan had gewerkt. Nu, amper twee jaar later, ligt er alweer een nieuwe roman: Lege harten. Omdat Zeh niet iemand is die zichzelf graag herhaalt, was de kans groot dat ze het over een heel andere boeg zou gooien. Dat deed ze inderdaad. Als je Lege harten al met een eerder boek van haar zou willen vergelijken dan komt het dichter in de buurt van Nultijd of Vrije val.

Als Zeh de intentie had gehad een geloofwaardig verhaal te vertellen, had ze wel een ander boek geschreven

Nieuwe wereld

Lege harten speelt zich af in 2025. Angela Merkel heeft de politieke arena huilend verlaten, Trump en Poetin hebben samen de oorlog in Syrië beëindigd en dankzij het Amerikaanse isolationisme is in Israël een vredesverdrag met de Palestijnen getekend. De economische oorlog tussen Europa en de VS heeft van het Midden-Oosten bovendien een lucratieve afzetmarkt voor Amerikaanse producten gemaakt, waardoor de regio is opgebloeid. Islamitische terreur is geen wereldwijd probleem meer. In Duitsland regeert nu de BBB, de Bezorgde Burger Beweging, die er weinig democratische principes op nahoudt. Weldenkende mensen willen niets met deze partij te maken hebben.

‘Inmiddels verwachten de mensen niets meer van de politiek. Ze leven hun leven en steken hun kop in het zand aangezien ze in een wereld waarin je iemand als Trump niet domweg een hufter kunt vinden niet weten wat ze er anders mee moeten doen.’ Daarmee is de toon wel gezet. In deze nieuwe wereld is het ieder voor zich. Hoofdpersoon Britta herinnert zich vaag hoe ze ooit met anderen discussieerde over de vraag op wie je moest stemmen en in het stemhokje vol overtuiging haar kruisje zette.

Zo naïef is ze allang niet meer. Liever steekt ze haar energie in haar onderneming. De Brug is een bedrijf dat mensen die een eind aan hun leven willen maken aan organisaties koppelt die wel een martelaar kunnen gebruiken om hun zaak onder de aandacht te brengen. Dat kunnen milieuactivisten zijn of religieuze extremisten.

Britta en haar rechterhand Babak, een homoseksuele asielzoeker uit Irak, hebben een systeem ontwikkeld dat nagenoeg perfect lijkt te werken. De suïcidale cliënt is blij dat zijn dood een nobel doel dient, de strijdende groepering kan hem met een rein geweten een bomgordel omgespen.

We moeten zuinig zijn op een auteur die wel actuele, politiek geladen romans durft te schrijven

Idylle

Als Zeh de intentie had gehad een geloofwaardig verhaal te vertellen, had ze wel een ander boek geschreven. Dit is spijkerharde satire, maar zeker geen pamflet. Daarvoor is Zeh een veel te goede schrijfster, die niet alleen een razendspannend verhaal vertelt, maar er ook merkbaar lol in had om het Duitsland van 2025 een gezicht te geven. Daarbij zaagt ze hier en daar planken van wel erg dik hout, maar dat drukt de leespret allerminst.

Het Braunschweig waar Britta met haar man Richard en dochtertje Vera woont, is een goed doordachte, niet al te grote stad die door schoonmaakploegen brandschoon wordt gehouden en waar de stoepen breed genoeg zijn voor de sportieve activiteiten die door de regering zo worden aangemoedigd. Hier tref je geen ontsierende theehuizen en telefoonwinkels aan, wel veel ‘Nabils, Sahids en Djawads die röntgenfoto’s maken, masseren, in keel, neus en oren kijken, gaatjes vullen en moedervlekken wegsnijden’.

Britta’s vriendin Janina, type bloemetjesjurk met quasirommelig opgestoken haar, wil de stad juist uit. Ze droomt van een leven op het platteland, waar ze een huis op het oog heeft dat ze niet kan betalen. Britta, die in een steriele blokkendoos woont, moet niets hebben van deze idylle vol spinnenwebben. ‘Steen geworden escapisme, een halfvervallen persiflage op de droom van open haard, mandstoel en droogbloemen.’

Dit huis zal een belangrijke rol gaan spelen in het verhaal, en Zeh heeft zich lekker uitgeleefd in de details. Misschien komt dat doordat ze zelf in zo’n huis woont. Hoewel ze in Bonn is opgegroeid en eigenlijk van plan was met man en kinderen in Berlijn te gaan wonen, kocht ze een jaar of wat geleden in een opwelling een landhuis in Brandenburg. Het dorpje is gelegen in de voormalige ddr en lijkt wel enigszins vergelijkbaar met Unterleuten.

In Psychologie Magazine vertelde ze vorig jaar dat het leven op het platteland haar zo goed beviel dat ze nooit meer terug wil naar de stad. Ze woont in haar eigen Villa Kakelbont, compleet met paard, en heeft in dit dorp mensen leren kennen die ze in de stad nooit had ontmoet.  

Wie zijn wasmachine boven zijn stemrecht verkiest, doet er goed aan Lege harten te lezen

Onafhankelijke stem

‘Hier in de voormalige ddr gelden bepaalde dingen nog als deugd die in het Westen in vergetelheid zijn geraakt. Zoals gemeenschappelijkheid, onderlinge hulp en samen iets leuks doen. Het gaat hier minder om geld verdienen en wie de beste baan heeft.’  Het lijkt wel alsof Janina hier aan het woord is, met haar romantische ideeën over het landleven. Zij droomt van een plek waar de rest van de wereld geen rol speelt, waar kinderen buiten met modder kunnen spelen en waar je in de tuin kunt ontbijten. ‘Natuurlijk weet Britta dat dit een leugen is, maar ze benijdt Janina om haar talent daarin te geloven.’

Zo komt in Lege harten, net als in Ons soort mensen, de tegenstelling tussen stad en platteland terug, zij het op een heel andere manier. Lege harten is een veel cynischere roman, die ondanks de thrillerachtige vaart en de niet geheel overtuigende plot wel degelijk aan het denken zet.

Hedendaagse schrijvers, en vrouwen in het bijzonder, wordt geregeld verweten dat ze de actualiteit uit de weg gaan en geen stelling willen of durven nemen. Des te zuiniger moeten we zijn op een auteur die wel actuele, politiek geladen romans durft te schrijven, die bovendien nog uiterst geestig en spannend zijn ook. De vraag is of het ook helpt.

Zeh heeft jonge kinderen en weinig tijd, dus interviews geeft ze liever niet, maar aan de Vlaamse krant De Tijd gaf ze per mail een korte toelichting op haar laatste boek. Het verlies van het geloof in de democratie noemt ze een van de belangrijkste thema’s van onze tijd, maar volgens haar zou literatuur het tij kunnen keren. ‘Het klinkt wellicht een beetje aanmatigend, maar ik zeg het toch: ik geloof dat literatuur in onze tijd niet steeds minder, maar steeds méér relevantie krijgt. In een wereld die door massamedia, kijkcijfers en fake news wordt beheerst, is de schrijver een van de laatste onafhankelijke stemmen.’
Wie zijn wasmachine boven zijn stemrecht verkiest, doet er goed aan Lege harten te lezen.