Met De vlucht van Gilles Speksneijder schreef M.M. Schoenmakers misschien wel het beste boek van het jaar. Toch zal dat geen bestseller worden, en literatuurwetenschapper Sander Bax weet waarom.

Het jaar is nog pril, maar het is niet ondenkbaar dat we de beste Nederlandstalige roman van 2019 al hebben gelezen. De vlucht van Gilles Speksneijder van M.M. Schoenmakers is zo’n boek dat de missionaris in je wakker roept: waar blijven de recensies? Waarom heeft het boekenpanel van DWDD dit nog niet omhoog gehouden? Is er ergens een boekhandel die een etalage heeft ingericht waarin tientallen exemplaren fraai zijn uitgelicht? Ligt het dan tenminste prominent op de tafel met nieuwe titels bij de bibliotheek?

Helaas is dat allemaal niet gebeurd. Volkskrant Magazine stuurt geen interviewer bij hem langs en hij wordt ook niet uitgenodigd voor een lunchgesprek met NRC Handelsblad. Schoenmakers is namelijk geen mediagenieke schrijver. Het meest recente interview met hem dateert uit 1994. Reinjan Mulder toog toen naar ‘een nieuwbouwwoning aan de rand van Den Bosch’ om de schrijver op te zoeken.

Een citaat: 'Ik ben geen entertainer,' heeft Schoenmakers me van tevoren gewaarschuwd. De schrijver haat interviews. Hij beseft dat zijn uitgever De Bezige Bij een groot financieel risico neemt door zijn moeilijk verkoopbare boeken uit te geven en ziet daarom in dat hij een enkele keer uit de anonimiteit zal moeten komen. Een gesprek over het schrijven gaat hem ook niet gemakkelijk af. “Bij een interview wil ik alles van tevoren voorkoken,” zegt hij. “En na afloop moet ik het dan nog heel lang herkauwen. Dat leidt me vreselijk af.” Hij heeft een blocnote klaarliggen met alles wat hij me de komende uren wil zeggen.'

De romantiek rondom mediaschuwe schrijvers is weliswaar groot, maar dan moeten ze wel van het formaat Salinger of Murakami zijn.

Mediaschuw

Die houding wekt anno 2019 zowel sympathie als medelijden. Want laten we elkaar niks wijsmaken: Schoenmakers kan het wel schudden. Hoewel een enkele optimist volhardt in het standpunt dat goede boeken vanzelf wel komen bovendrijven, is daar weinig bewijs voor. De romantiek rondom mediaschuwe schrijvers is weliswaar groot, maar dan moeten ze wel van het formaat Salinger of Murakami zijn.

Dat de toekomst er voor schrijvers van het type Schoenmakers somber uitziet, valt op te maken uit De literatuur draait door, waarin literatuurwetenschapper Sander Bax de schrijver in het mediatijdperk belicht. Hoewel niet elke academische uitweiding interessant is voor de geïnteresseerde leek, schrijft Bax toegankelijk en noemt hij aansprekende voorbeelden. Te beginnen met de inmiddels beroemde confrontatie tussen Connie Palmen en Saskia Noort in DWDD in april 2009. Palmen legde uit dat de boeken van Noort, Kluun en Heleen van Royen haars inziens geen literatuur genoemd mochten worden. Volgens Bax leidde dit tot ‘een onafwendbare medianederlaag’ voor Palmen, die door Noort handig werd weggezet als ouderwets en elitair.

Bax laat zien dat het voor schrijvers vrijwel onmogelijk is de regie in eigen hand te houden. Televisie is een genadeloos medium voor iedereen die neigt tot nuance of bedachtzaamheid. Neem het gesprek van Matthijs van Nieuwkerk met Maxim Februari die in 2013 bij DWDD aanschoof om te vertellen over zijn transitie tot man. Hij wist dat hij als publiek figuur onmogelijk in stilte van geslacht kon veranderen, dus schreef hij De maakbare man, in de hoop daarmee de publieke nieuwsgierigheid omtrent dit intieme proces te bevredigen. Bax beschrijft hoe Februari ‘verwoede pogingen doet om niet in het web van de televisie gevangen te worden’. Tevergeefs. Hij wordt aangespoord over zijn geslachtsverandering te vertellen alsof het, in de woorden van Van Nieuwkerk, een ‘spectaculair avontuur’ is.

Televisie is niet de enige boosdoener, ook in kranten en tijdschriften zijn interviews voor commercieel succes veel belangrijker geworden dan recensies.

Bijzaak

Ronald Giphart, Ilja Leonard Pfeijffer, Tommy Wieringa, Herman Koch, Leon de Winter, Kluun, Griet Op de Beeck, Abdelkader Benali, Connie Palmen, Kristien Hemmerechts, Tom Lanoye; allemaal schrijvers die Bax de revue laat passeren omdat ze weten hoe ze het spel aan de talkshowtafel moeten spelen. Zelfs A.F.Th. van der Heijden, die na het verschijnen van Tonio uitsluitend schriftelijke interviews gaf, liet zich uiteindelijk verleiden tot deelname aan College Tour.

Televisie is niet de enige boosdoener, ook in kranten en tijdschriften zijn interviews voor commercieel succes veel belangrijker geworden dan recensies. Bax toont hoe ook in geschreven interviews het boek bijzaak is en de schrijver wordt teruggebracht tot personage dat een scheiding, ziekte of zenuwinzinking heeft overwonnen.

Dat dit tij niet te keren valt, maakt Bax in De literatuur draait door wel duidelijk. Dus is het aan ons, de lezers, om te bewijzen dat een schrijversleven buiten het oog van de camera mogelijk is. Dat is helemaal niet moeilijk. Gewoon De vlucht van Gilles Speksneijder lezen.

VPRO Boeken

Sander Bax is zondag te gast in VPRO Boeken. De tweede gast is de Amerikaanse schrijver Tommy Orange.