De schrijver is een onwaarschijnlijke filmheld, maar wordt toch steeds weer opgevoerd in de cinema. De Vlaamse auteur Bavo Dhooge schreef een boek over het fenomeen.

‘All work and no play makes Jack a dull boy.’ 

​​​​​​​The Shining (1980) 

Is er een minder filmisch beroep te bedenken dan dat van schrijver? Een buschauffeur komt nog ergens, een winkelier ontmoet steeds nieuwe mensen, een accountant heeft collega’s met wie ruzies of romances kunnen ontstaan. Maar een schrijver? Die werkt thuis, woont vaak alleen, zit de ganse dag achter de computer en is doorgaans ook nog introvert, schuw, ietwat neurotisch. 

Waarom is de schrijver dan toch zo’n populair filmpersonage? De belangrijkste oorzaken zijn waarschijnlijk nogal prozaïsch: filmverhalen worden nu eenmaal bedacht door schrijvers, en er worden veel boeken verfilmd, waarin schrijvers ook vaak een hoofdrol spelen. 

Maar natuurlijk heeft de schrijver ook wel eigenschappen met dramatische potentie: hij (of zij, maar in films helaas meestal hij) is per definitie intelligent en fantasierijk, en kan voor onderzoek naar de meest exotische locaties worden gestuurd. Bovendien biedt een moeilijk karakter bij uitstek kansen voor conflict en ontwikkeling. Denk maar aan Melvin Udall, de door Jack Nicholson gespeelde, volstrekt onaangepaste schrijver in de komedie As Good as It Gets(1997). Aanvankelijk werken zijn maffe tics en tirades alleen op de lachspieren, maar wanneer hij verliefd wordt, en daarmee vriendelijker, gaan we alsnog met hem meevoelen. En andersom werkt het even goed: de gefrustreerde schrijver kan ook almaar gekker en gemener worden, tot hij een volbloed bad guy is, zoals de met hakbijl zwaaiende Jack Torrance (weer Nicholson) in Stanley Kubricks The Shining

‘I never had any friends later on like the ones I had when I was twelve. Jesus, does anyone?’ 

Stand by Me (1986) 

Een schrijver kan ook als narratief hulpmiddel in een film worden opgevoerd: als verteller die de kijker het verhaal in sleurt. In zo’n geval is hij zelden het interessantste personage, maar eerder een kalme observator, die zijn verwondering deelt en de gebeurtenissen duidt. Zo iemand is hoofdpersoon Gordie in de nostalgische jeugdfilm Stand by Me, die in voice-over terugblikt op een episode in zijn jeugd, toen hij met drie vrienden een geheime voetreis langs een spoorweg maakte. Gordie (stem van Richard Dreyfuss, als kind gespeeld door Wil Wheaton) blijft naast zijn tegenspelers een tikje kleurloos, maar vanuit zijn persoonlijke perspectief komen de anderen des te meer tot leven. Hetzelfde geldt voor de schrijvende hoofdpersonen in films als Sunset Boulevard (1950), Breakfast at Tiffany’s (1961) en Almost Famous (2000). 

‘You can really write. Why do you live like a bum?’ 

​​​​​​​Barfly (1987)

Evengoed blijft de schrijver die wél alle aandacht naar zich toe trekt, die ruziënd, zuipend, snuivend en naaiend over het scherm raast, filmisch toch iets interessanter. Niet voor niets zijn er zoveel biografische films verschenen over literaire macho’s als Lord Byron, Dylan Thomas, Ernest Hemingway, Jack Kerouac, Charles Bukowski en Hunter S. Thompson (waar ze in sommige gevallen zelf aan meewerkten, zoals Barfly van scenarist Bukowski). In fictieve varianten op dit personage herken je ook bijna altijd zo’n bestaande schrijver terug. 

Veel bevrediging vinden ze trouwens nooit in het hedonistische bestaan. Neem de hoofdpersoon in La grande bellezza (2013), Romeinse roddeljournalist Jep Gambardella (Tony Servillo), die in een ver verleden één briljante roman schreef en nu avond aan avond feestjes afstruint. Hij danst, drinkt, versiert en ouwehoert zoals de rest, maar klaagt intussen als de bijbelse Prediker dat het allemaal lucht en leegte is. 

Typemachine uit The Shining, Stanley Kubrick-tentoonstelling in EYE Filminstituut

‘Women will sleep with you if you write a book?’ 

Finding Forrester (2000) 

Je zou het haast vergeten, maar het unique sellingpoint van de schrijver blijft toch zijn taalgevoel. En daarmee is hij natuurlijk bij uitstek geschikt als romantische held. Hoor dichter Christian eens soepel smoezen in Moulin Rouge!(2001), en John Keats in Bright Star (2009), en De Bard himself in Shakespeare in Love (1998). En zie hoe schrijver Jesse in Before Sunset (2004) puur en alleen een boek schreef om zijn verloren liefde terug te lokken. 

In tegenstelling tot andere genres treffen we in de romantische film opvallend genoeg wél veel vrouwelijke schrijvers aan: Karen Blixen in Out of Africa (1985), Iris Murdoch in Iris (2001), Beatrix Potter in Miss Potter (2006), Jane Austen in Becoming Jane (2007). Wat wel weer iets duidelijk maakt over de denkbeelden in Hollywood. Al suggereert een stoet feministisch getinte schrijversfilms van de afgelopen twee jaar, waaronder The WifeColetteCan You Ever Forgive MeA Private War en de nieuwe versie van Little Women, dat het tij misschien keert.

‘What’s your new book about?’ 

Basic Instinct (1992)

Alle hierboven genoemde titels, en nog veel meer, komen voorbij in het boek Schrijvers op het scherm van Bavo Dhooge. Deze Vlaamse auteur (die sinds 2001 al meer dan honderd boeken schreef, curieus genoeg allemaal met een titel die begint met de letter ‘s’) bekeek ruim achthonderd films over schrijvers en doet daar verslag van in hoofdstukken rond thema’s als waanzin, eenzaamheid, writer’s block, drank, drugs, seks, dood en familie. Zondag vertelt hij erover in VPRO Boeken. Ook te gast: Eva Ludemann, over Arabier en seculier. De opmars van afvallige moslims in de Arabische wereld.

Titel
Schrijvers op het scherm

Uitgeverij
Manteau

Auteur
Bavo Dhooge