Na de apocalyps

Wat literaire toekomstvisioenen en verhalen tegen het decor van een ver verleden gemeen hebben, is ondertussen glashelder: ‘Het zijn allebei goede spiegels voor hedendaagse zorgen en preoccupaties. Want als schrijver richtte ook ik me telkens op elementen uit de geschiedenis die me niet voor niets op dát moment interesseerden.’ Zoals het ook geen toeval is dat in tijden van klimaatstress en politieke instabiliteit postapocalyptische romans zo populair zijn. Daarbij: ‘Terugkerend motief in mijn werk is dat mensen nooit wezenlijk veranderen. Door de eeuwen heen zie je steeds dezelfde thema’s en mechanismen voorbijkomen. En mede daarom is dit ook niet voor het eerst dat ik in een roman, eh, een beetje rommel met de tijd.’

Hoe? Waar de Romeinen door hun macht en rijkdom sluipenderwijs afhankelijk werden van slaven en buitenlandse legers, hebben technologie en het internet ons volgens Harris tegelijk vleugels gegeven én ‘verzwakt en heel kwetsbaar gemaakt’. ‘Mijn vader, die in de jaren twintig werd geboren, kon de motor van zijn auto uit elkaar halen en weer in elkaar zetten, zoals veel mensen destijds,’ begint hij klein. ‘Tegenwoordig kan vrijwel niemand dat meer zelf. Zoals we van veel praktische vaardigheden zijn losgezongen. We verbouwen als stedelingen geen groenten, maken geen kampvuur… Zelfs kaartlezen doen we niet echt meer. We volgen gewoon braaf ons navigatiesysteem.’ 

Nog tot daaraan toe, misschien. ‘Maar stel nu eens dat, bijvoorbeeld door een grootschalige cyberaanval, computersystemen worden lamgelegd, alle pinautomaten en banksystemen buiten gebruik raken en de aanvoer van levensmiddelen stokt? Dat kan binnen de kortste keren rampzalige gevolgen hebben. Binnen een dag zouden de supermarkten in Londen al zonder voorraad zitten en wanneer dat op een maandag gebeurde, zouden de wegen de stad uit op woensdag al overvol staan… Een beschaving die dat punt heeft bereikt, moet héél voorzichtig zijn.’

In De tweede slaap is in het Engeland na ‘de Apocalyps’ een opvallende rol weggelegd voor de Anglicaanse kerk. Logisch, lijkt hem. ‘Een van de invloedrijkste boeken van onze tijd is 1984 van George Orwell, maar ik ben het eens met wat Evelyn Waugh over die roman opmerkte. Waugh las hem namelijk kort voor zijn dood, en schreef Orwell zoiets als: “Ik was onder de indruk van je beangstigende boek, maar je hebt één enorme fout gemaakt: je hebt de kerk en elke vorm van spiritueel leven buiten beschouwing gelaten. Ik weiger domweg te geloven dat dat allemaal in zo’n korte tijd zou verdwijnen.” 

Macht die uiteraard koste wat kost beschermd moet worden. In dit geval door wetenschap en kennis over de Ouden tot godslastering te verklaren en beide ‘voor hun eigen bestwil’ bij het volk weg te houden.   

Ja, beaamt Harris, bij dat verketteren van feiten dacht hij inderdaad aan hedendaagse zaken als alternative facts, feitenvrije politiek en de oogkleppen van klimaatontkenners. ‘Irrationaliteit is op het moment nogal dominant aanwezig in de wereld. Kijk maar naar mijn land, waar mensen denken dat we dankzij Brexit terug kunnen keren naar een soort landelijke idylle uit het verleden. 

Een waanidee dat lijkt te worden doorgedrukt ondanks het feit dat er daardoor heel goed tekorten aan voedsel en medicijnen kunnen ontstaan. Terwijl een Britse minister in het huidige kabinet, omdat mensen tegenwoordig nog maar voor twee dagen eten in huis hebben, met zoveel woorden tegen me zei: “In Londen zijn we nooit meer dan zes maaltijden van een hongersnood verwijderd.” Er is zelfs sprake van de mogelijkheid een ávondklok in te stellen! Het is krankzínnig!’

Hij zwijgt even. Dan: ‘Ik zeg niet dat dit een Brexit-roman is. Ik kan me nauwelijks iets afschuwelijkers voorstellen. Wie zou Boris Johnson als personage nou geloofwaardig vinden?! Maar er klinken wel angsten en zorgen in door die ermee samenhangen, zoals het gevoel dat we steeds minder in een rationele wereld leven. Brexit is een geloofskwestie geworden. Mensen vragen of je erin gelóóft, alsof ze vragen of je in God gelooft. Of in elfjes.’ 

Nogal zorgwekkend: in het verleden heeft Robert Harris de actualiteit in zijn werk niet alleen weerspiegeld, maar schijnbaar zelfs voorspeld, toen hij in zijn Cicero-trilogie over de opkomst van het politiek populisme schreef. ‘Ik heb tien jaar van mijn leven aan die boeken gewijd, maar pas toen ze verschenen waren realiseerde ik me waarom ik me zo tot dat verhaal aangetrokken had gevoeld. Toen zag ik hoe sterk de situatie van toen leek op wat we nu nog steeds meemaken. Het volk dat zich tegen de elite keert, opgezweept door ambitieuze types uit diezelfde elite, zoals Caesar of een rijkaard als Crassus, die het gewone volk er op de een of andere manier van wisten te overtuigen dat ze aan hun kant stonden…’ 

Hij haalt zijn schouders op. ‘Als romanschrijver pik je, wanneer je geluk hebt, blijkbaar dingen op die in de lucht zitten. Flarden van het collectieve onderbewustzijn, waar je verhalen van maakt.’ 

Als dat voor De tweede slaap opnieuw geldt, zijn de nieuwe middeleeuwen akelig dichtbij.