Geschiedenis, natuur, wetenschap, politiek. Non-fictie beslaat nogal een breed terrein. Vijf gespecialiseerde recensenten doen een goede greep uit het aanbod en geven 5 boekentips binnen hun vakgebied.
Natuur
Het wilde deel van de wereld
Virginie Maris
In dit ijzersterk onderbouwde, maar ook voor niet-filosofen leesbare betoog bepleit de Franse filosofe Virginie Maris een bescheidener vorm van onderscheid tussen ons en ‘het wilde deel van de wereld’. Slechts constateren dat mensen onderdeel zijn van de natuur brengt ons namelijk niet veel verder. Hoe kun je nog iets beschermen dat onderdeel van jezelf is geworden? Het benadrukken van het één zijn met de natuur kan op die manier paradoxaal genoeg leiden tot ‘de grote annexatie’ van die natuur en daarmee tot falende natuurbescherming.
Maris plaatst het onderscheid tussen mens en natuur in het perspectief van de eigen begrenzing. Waardoor we in wilde gebieden ons beter zouden gedragen als bezoeker dan als heerser. Ze wil het onderscheid bevestigen zonder het dualisme te bekrachtigen en verbindt haar betoog met het meer algemene gelijkheidsdebat rondom bijvoorbeeld dekolonisatie en vrouwenemancipatie. Een welkome en verfrissende bijdrage aan het nieuwe denken over het antropoceen.
De ontdekking van de natuur
Hans Mulder
In deze instant klassieker, terechte winnaar van de Jan Wolkers Prijs voor beste natuurboek van het jaar, maakt conservator Hans Mulder een caleidoscopische reis langs natuurhistorische werken van de wetenschappelijke collecties uit de Artis bibliotheek. Deze brengt hij beeldend tot leven met behulp van een aanstekelijke schrijfstijl en lonkende illustraties. Mulder is een bevlogen verteller met kennis van zaken, die moeiteloos schakelt van een bespreking van de 17de eeuwse menagerie ‘Blauw Jan’ naar de herkomst van het snorretje van tsaar Peter de Grote (wellicht geïnspireerd door Anthonie van Leeuwenhoek?).
Hij wijst erop hoe essentieel het voor de wetenschap is om buiten de eigen kaders te denken: ’Verregaande specialisatie draagt het gevaar in zich eenzelfde effect te hebben als bijvoorbeeld religie had op de wetenschap’. Een echte homo universalis - en dat is Mulder - is echter in staat om de natuur in al haar veelzijdigheid en met gevoel voor schoonheid te onderzoeken.
Wildernis-Vernis
Norbert Peeters
In coronatijd is gebleken hoe belangrijk parken zijn. Na de ‘intelligente lockdown’ is het nu dan ook hoog tijd voor een ‘intelligente parkpolemiek’. Botanisch filosoof Norbert Peeters zet de eerste stap. In dit prikkelende essay neemt hij de huidige ‘herwilderingstrend’ kritisch onder de loep.
In eerste instantie kijkt Peeters naar het Vondelpark. Als mensen hier niet ingrijpen zakt dit park namelijk weg in het moeras waarop het is gebouwd. In een aantrekkelijke mix van geschiedenis, botanische filosofie en parkreportage laat Peeters zien hoeveel moeite het kost om een park ‘natuurlijk’ te doen lijken.
Op de Koeienweide in het Vondelpark mag de natuur haar gang gaan en vrijuit ‘herwilderen’. Peeters vindt het prachtig, maar is dat wildernis? Hij gelooft er niet in. Als je zoveel menselijk ingrijpen nodig hebt om ‘wildernis’ te creëren, dan is dat feitelijk niet meer dan ‘tuinieren’, in Peeters' optiek slechts een dun laagje wildernis-vernis.
Onder een witte hemel
Elizabeth Kolbert
Pullitzerprijswinnares en schrijfster voor de New Yorker Elizabeth Kolbert laat in haar ingehouden proza zien dat verhalende journalistiek een volwaardig genre is. Waar ze in haar vorige boek, Het zesde uitsterven, toonde hoe de biodiversiteitscrisis door mensen is veroorzaakt, onderzoekt ze nu hoe mensen de natuur juist proberen te manipuleren om haar te redden. ‘Dit boek gaat over mensen die proberen problemen op te lossen die zijn veroorzaakt door mensen die bezig waren om problemen op te lossen’, aldus Kolbert.
Dus zien we onder stroom gezette rivieren, genetisch gemanipuleerde muizen en pogingen om CO2 uit de lucht te halen. Duidelijk wordt dat in veel gevallen ook dit de mensen zullen blijken die juist nieuwe problemen veroorzaken, terwijl ze oude problemen proberen op te lossen. Kolbert laat echter óók zien hoe hartstochtelijk haar hoofdpersonen hun best doen. Waardoor je met ze meeleeft, en daardoor eigenlijk met de hele mensheid.
De spreeuw van Mozart
Elena Passarello
In zeventien sprankelende essays over legendarische dieren beschrijft Elena Passarello de verwrongen, maar ook magische relatie tussen mens en dier. Met haar speelse en afwisselende vorm en stijl verenigt ze grondig onderzoek met lichtvoetige humor.
Neem het verhaal over Harriët, geschreven vanuit het perspectief van de vrouwelijke schildpad die Darwin meenam van de Galapagos eilanden. Harriët mist haar Charlie, maar krijgt vriendinnenadvies in een brief van haar kamergenote, de schildpad George: ‘Volgens mij ben je beter af zonder hem. Die wetenschappelijke types zijn allemaal hetzelfde… Getrouwd of niet, ze zijn toch alleen met hun werk getrouwd’.
In een van de meest indrukwekkende essays verweeft ze moeiteloos het lot van olifant Jumbo II met de geschiedenis van elektriciteit in de Verenigde Staten, om uiteindelijk een eeuwenoud verhaal te vertellen over wreedheid jegens dieren én mensen. Passarello laat zien hoe onze verhouding tot dieren telkens doordrenkt is van zowel geweld als mateloze betovering.
over de recensent
Sanne Bloemink is schrijver en journalist ‘mens en natuur’; ze schrijft vooral voor de Groene Amsterdammer.