Elke twee weken neemt Brommer op Zee redacteur Leonard Ornstein je mee in de wereld van het politieke boek. Lees hier zijn nieuwste tips.

Een Europees pandemonium

Luuk van Middelaar

Paniek en wanhoop teisteren Europa bij het uitbreken van pandemie in maart 2020. Oude reflexen slaan direct toe: "de meeste Europese staten vergrendelen hun landsgrenzen, miljoenen huishoudens doen hun deur op slot". De Italianen zijn het eerste slachtoffer van de pandemie. "Europa, waar ben je?" is de echo die in getroffen staten als Italië en later Spanje klinkt.

Maar dan openbaart zich een klein wonder: '"in dit duistere rumoer gebeurt het tegen de algemene verwachting in dus vrijwel onopgemerkt dat de Unie zich, midden in de pandemie en hele snel, opricht." Aldus noteert Luuk van Middelaar in zijn nieuwste boek Een Europees pandemonium.

Dit is geen gemakkelijk boek maar het geeft heel veel stof tot nadenken. Over ons eigen continent Europa wel te verstaan.

Eigenlijk is de Europese daadkracht een klein wonder. De decennia daarvoor waren er zoveel ontwrichtende krachten geweest. Het continent verviel van de ene in de andere crisis. Van Middelaar somt ze allemaal op: de banken- en eurocrisis (2008-2012), de Oekraïnecrisis (2014-2015), de Brexit en Trump (2016-2020) en de migrantencrisis (2015-2016).  "Op de golven van de crisis verkondigen doemprofeten het einde van de Unie" schrijft van Middelaar. Maar zie: de Europese Unie (EU) heeft de crises doorstaan en zelfs de euro bestaat nog.

De auteur wijst er ook fijntjes op dat ministers en regeringsleiders ontdekten dat ze niet alleen op het nationale podium voor eigen kiezers acteerden maar ook op het Europese podium. Wie daar echter niets van begrepen had was Nederlandse minister van financiën Wopke Hoekstra. Van hem maakt van Middelaar politiek gehakt. Diens openbare kritiek op het ontbreken van financiële reserves in Spanje en Italië vindt Van Middelaar een "gevoelloze suggestie". "Dit was een botte uithaal in de hoop op applaus van het Hollandse thuispubliek." Hoekstra oogstte een "striemend fluitconcert’" en moest "afdruipen", aldus de schrijver.

Wat ik wel een beetje mis in dit boek is de plaats van het populisme en bijvoorbeeld de rol van vaccinatieweigeraars in de coronacrisis. In Nederland is dat een vrij luidruchtige pressiegroep. Van Middelaar kent door zijn vorige baan nogal wat invloedrijke Europeanen. Heeft deze groep nog enige invloed op de Europese leiders gehad? Of werd hun woede met opzet en overtuiging genegeerd?

Nog een aspect waarover ik meer had willen lezen: wat was eigenlijk de precieze meerwaarde van gemeenschappelijke aanpak door de Europese natiestaten? Bijvoorbeeld door collectieve investeringen in ontwikkeling van vaccins. Hoe vaak zagen we in 2020 niet in de krant staan dat het ene land (bijvoorbeeld Zweden) het (aanvankelijk) beter deed dan het andere. Wat is het uiteindelijke resultaat geweest?

Van Middelaars boek is vooral een boek over geopolitiek. Het maakt veel duidelijk over de Europese macht maar evenzeer over de Europese onmacht.

Zijn conclusie stemt hoopvol: "de unie heeft dynamische veerkracht getoond. De virusuitbraak leidde tot botsingen, wantrouwen en missers, maar mobiliseerde ook onvoorziene krachten en bracht geweldige verschuivingen te weeg." Na een chaotisch voorjaar herpakte de EU zich: met medicijnreserves, met grens coördinatie en met ongekende financiële middelen. Van Middelaar spreekt van een "hervonden res publica".

Eigenlijk is dit boek het beste boek dat ik tot nu toe heb gelezen over het -in politieke zin- overleven van de coronacrisis. Door betere samenwerking over de grenzen heen en gecoördineerde inzet van nationale overheden was de grenzeloze pandemie uiteindelijk te verslaan. Europa heeft aangetoond zijn kwetsbaarheid voorzichtig om te kunnen zetten in politieke kracht.

Peril

Bob Woodward

Peril van Bob Woodward is de nieuwste aanwinst in de toch al imposante bibliotheek van de best geïnformeerde journalist in de Amerikaanse politiek. De Washington-veteraan schreef dit boek deze keer samen met de meer dan half zo jonge Robert Costa (35). Het, volgens Woodward elkaar uitstekend aanvoelende en ingespeelde, journalistieke duo neemt de lezer mee naar het kloppende hart van de Amerikaanse politiek. Lees: het snel kloppende hart. Het is een diepgravend verslag geworden van de overgangsperiode van president Donald Trump naar de nieuwe president Joe Biden.

 

De episode tussen de verkiezingen van 3 november 2020 en de inauguratie van Biden op 20 januari 2021 is achteraf bezien een van de gevaarlijkste periodes ('peril') uit de Amerikaanse geschiedenis geweest. Niet alleen vanwege de bestorming van het Capitool maar ook vanwege de vrees dat de niet herkozen en inmiddels radeloze Trump andere wereldmachten zou gaan aanvallen. Mark Milley, Amerika’s hoogste militair (de President is de formele opperbevelhebber) belt twee keer met zijn Chinese ambtsgenoot om hem gerust te stellen. Bovendien liep Milley met zijn commandanten nog even alle procedures na mocht Trump tot een atoomaanval willen overgaan. En dat zegt veel aangezien Milley geen watje is en nota bene door Trump zelf was aangesteld.

Woordward en Costa voerden (in coronatijd!) meer dan 200 deep background gesprekken en keken tegen een berg van 6.200 bladzijden aan transcriptie aan maar het boek zit desalniettemin heel goed in elkaar.

Dit boek hoort thuis op ieder nachtkastje van liefhebbers van politieke thrillers. Al vrees ik dat van slapen dan weinig terecht komt.

De verdeelde Nederlanden

Sjoerd Beugelsdijk

Zat professor Sjoerd Beugelsdijk maar in Den Haag aan de formatietafel. Dan wist hij wel welk onderwerp híj bovenaan de politieke agenda zou zetten: de groeiende polarisatie in de samenleving.

En daarmee heeft hij een punt. In zijn boek De verdeelde Nederlanden schetst Beugelsdijk hoe Nederlanders uit elkaar worden gedreven door de verhitte debatten van de laatste jaren. En hoe mensen steeds onverzoenlijker tegenover elkaar staan. We zijn in een perfecte storm beland.

Soms een beetje gekunsteld is de samenhang die Beugelsdijk tussen allerlei maatschappelijke problemen probeert aan te tonen. Van innovatie tot burgerlijke vrijheden en immigratie. Het zijn grote stappen die hij zet. De schrijver is ambitieus maar uiteindelijk niet in zijn eigen doolhof verdwaald. Hij stopt niet met de analyse maar komt óók met aanbevelingen zoals: "Ontwikkel een journalistieke buffer als antwoord op sociale media.". En: “Stop met het importeren van de Amerikaanse polarisatiediscussie naar Nederland. Zie Nederland als meer dan een verzameling individuele rechten".

Ik zou zeggen: geef dit verfrissende boek cadeau aan de informateurs en alle nieuwe ministers.

My Secret Brexit Diary

Michel Barnier

Dagboeken van politici zijn goudmijntjes voor politieke junkies. Na de moeizaamste kabinetsformatie ooit schreef PvdA-fractieleider Ed van Thijn in 1978 Dagboek van een onderhandelaar. Het boek geldt inmiddels als een klassieker in de (Nederlands) politieke (boeken) cultuur.

Michel Barnier (voormalig premier van Frankrijk) componeerde een formidabel dagboek over zijn tijd als Brexit-hoofdonderhandelaar namens de Europese Unie met de Britten. Vol humor, ironie en ook bloedserieuze wetenswaardigheden. Het boek geeft een perfect inzicht in zowel de Europese en de Britse politiek. Het Verenigd Koninkrijk zit als geen ander land vol gehaaide politici.

Wie het dagboek leest begrijpt de Britten steeds beter. Maar mocht je als lezer toevallig Europeaan zijn, dan wordt je ook steeds bozer. De onderhandelingen duren en duren maar voort. Deadline na deadline wordt gebroken. Wanhopig roept Barnier op een gegeven moment uit: "I feel that the threat is a betrayal of their word. It seems they wil stop at nothing."

Dan breekt ook nog eens de pandemie uit. Alles staat stil, maar de onderhandelingen gaan door. Barnier moet naar Londen en schrijft mismoedig: "we have the Eurostar almost entirely to ourselves, and the very friendly staff at the Conrad Hotel, say they are delighted to welcome us". Waar de pandemie nog niet al goed voor is, zou je bijna zeggen.

Op 24 december 2020 neemt hij afscheid van zijn Britse tegenhanger David Frost: "our final exchange is cold and professional". De vechtscheiding is eindelijk tot een einde gekomen.

Een fascinerend boek! Barnier is inmiddels presidentskandidaat in Frankrijk. Nu maar hopen dat hij, mocht hij gekozen worden, een net zo openhartig boek schrijft.

Willem Drees. Daadkracht en idealisme

Jelle Gaemers

In 2014 schreef Jelle Gaemers samen met professor Daalder een vijfdelige boekenserie over deze minister-president, die van 1948 tot 1958 het land regeerde. Met instemming van zijn inmiddels overleden coauteur Hans Daalder verscheen dit jaar een samengebalde biografie. Dit boek is plezierig leesbaar, informatief en brengt ook nog enkele nieuwe feiten die in de eerdere reeks niet bekend waren. De biografie over het leven van Willem Drees is de moeite waard.

Was PvdA-voorman Willem Drees een groot staatsman? Politici uit andere richtingen overtreffen elkaar met loftuitingen. VVD’er Frits Bolkestein plaatst hem zelfs op grote hoogte naast Willem van Oranje en Thorbecke. Maar Gaemers constateert dat de voormalige premier in zijn eigen sociaaldemocratische politieke omgeving aanzienlijker veel minder aanzien had, dan onder politiek 'andersdenkenden’.

Links Nederland heeft Drees de moeizame dekolonisatie van Indonesië nooit echt vergeven. En juist daarover schrijft Gaemers wetenswaardige passages. Indonesië was de splijtzwam die zijn imago geen goed heeft gedaan. Drees raakte verstrikt in dit bloedige conflict want persoonlijk erkende Willem Drees "het onvoorwaardelijke recht op onafhankelijkheid". In een militaire actie tegen de Indonesische nationalisten van Soekarno zag Drees "geen enkel heil".  Maar diezelfde premier Drees wordt gevangene van zijn eigen bevel toen hij opdracht gaf tot een militaire operatie. Met als gevolg: bloedvergieten en een vier jaar lange nachtmerrie voor hem zelf en zijn PvdA.

Drees staat ondanks die gewelddadige oorlog bij de overgrote meerderheid van Nederlanders te boek als een vertrouwenwekkend vaderfiguur. En was het grote voorbeeld voor generaties politici.

De bewerking van de eerdere vijf delen Drees (in een cassette) uit 2014 tot één boek in 2021 is een geslaagde exercitie geworden.
 

Leonard Ornstein is een journalist, die bekendheid verwierf als parlementair redacteur van Vrij Nederland en het televisieprogramma Netwerk waarvoor hij onder meer de Russische president Vladimir Poetin interviewde. Hij won de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek (samen met Max van Weezel).

Ook was hij vele jaren politiek redacteur van Buitenhof en schreef hij zelf politieke boeken. Als redacteur van Brommer op Zee stelt hij elke twee weken een lijstje met de beste politieke boeken samen.

voor meer boekenlijstjes
voor meer brommer op zee