Afrika door een andere bril

Afro-Amerikanen die eind jaren vijftig naar Ghana emigreerden om de eerste onafhankelijke Afrikaanse staat op poten te zetten. Een Marokkaanse studente uit Parijs die zich tijdens een uitwisselingstrip naar Amerika in 1966 niet door haar gastheren laat koeioneren. En een Rwandese filmmaakster die zich kijkend naar foto’s van een Belgische koloniale antropoloog afvraagt wat hij wel en vooral niet zag. Het zijn maar een paar voorbeelden uit de lijst onderbelichte filmverhalen waarmee iffr dit jaar een prikkelend perspectief biedt op Afrika. Met een programma dat even geëngageerd is als experimenteel; even historisch als eigentijds, en dat tegenwicht biedt aan het postkoloniale perspectief uit het Westen door volop ruimte te geven aan andere bronnen. 

De titel luidt Pan African Cinema Today (PACT), waarbij panafrikanisme staat voor een toekomstvisie die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog door Afrikaanse en Afro-Amerikaanse intellectuelen werd geformuleerd op een onafhankelijk, zelfbewust, verenigd Afrika voor alle Afrikanen, dus ook die door slavenhandel elders waren beland. Een bewustzijn van culturele verbondenheid dat nu weer in de belangstelling staat.

PACT-programmeur Tessa Boerman: ‘Revolutionaire pan-Afrikanen waren socialisten en marxisten; stromingen waar een hernieuwde interesse voor is ontstaan. Daarnaast heeft internet het gemakkelijker gemaakt om onderbelichte verhalen uit te wisselen. Afrikaanse jongeren die op internet zien hoe de rest van de wereld floreert willen meedoen. Zo ontstaat er nieuwe solidariteit om iets te doen aan onrecht dat al heel lang bestaat. Van de Black Lives Matter-beweging tegen politiegeweld in de vs, tot de Fees Must Fall-protesten tegen torenhoge collegegelden die discriminerend werken in Zuid-Afrika: het zijn moderne verschijningsvormen van de oude pan-Afrika-gedachte.’ 

Het Amerikaanse Smithsonian Institution komt met nog nooit vertoond archiefmateriaal van Malcolm X, die enthousiast vertelt over zijn bezoek aan Ghana, waar hij het panafrikanisme in de praktijk gebracht zag. Ook van andere belangrijke pan-Afrikaanse leiders zijn portretten te zien, zoals van de op Harvard geschoolde socioloog, historicus en mensenrechtenactivist W.E.B. Dubois. 

Milford Graves Full Mantis is een fraai portret van de geniale Amerikaanse free jazz-drummer Milford Graves. En in de hartverscheurende korte film Who Am I? zien we hoe Keniaanse schoolkinderen leren hoe pijnlijk uitsluiting is, als waarschuwing tegen tribalisme en identiteitspolitiek. 

In Das Kongo Tribunal wordt een scherpe analyse gegeven van hoe de chaos waarin Congo sinds de moord op Lumumba verkeert gunstig uitpakt voor buitenlandse afnemers van Congolese grondstoffen, waaronder het Nederlandse Philips. Het is een documentaire over een fictief tribunaal dat lokale, nationale en internationale machthebbers ter verantwoording roept voor hun nalatigheid in het beschermen van het Congolese volk.

Boerman: ‘Hoe meer je weet, hoe meer verbanden je gaat zien. Als je een goed leven hebt, is dat helaas nog steeds deels omdat iemand anders wordt uitgebuit. We zijn er allemaal bij betrokken. Veel van de makers die we hebben geselecteerd zijn op zoek naar nieuwe strategieën om misstanden onder de aandacht te brengen, of naar nieuwe perspectieven op de stereotiepe beelden die vaak op Afrika worden geplakt in relatie tot dat pijnlijke verleden; dat ze daar primitief, onderontwikkeld en niet helemaal van deze tijd zouden zijn. Daarom willen we ook nadrukkelijk naar de toekomst kijken.’

Dat gebeurt op zondag 28 januari met Bridging the Gap, een talkshow in de Schouwburg die samen met het Keniaanse kunstenaarscollectief The Nest Collective wordt georganiseerd. Een zes uur durende bijeenkomst met interviews, muziek, poëzie, performances, eten en drinken, waar je ondertussen zelfs je haar kunt laten doen. Boerman: ‘Het wordt een goed gesprek met allerlei internationale denkers en filmmakers, die in zes uur door de hele geschiedenis van het panafrikanisme wandelen. Van het historische vertrekpunt, via het heden, naar hoe het in de toekomst in een brede, inclusieve culturele context vorm kan krijgen. Dit programma gaat over alles dat voor jou en mij van belang zou moeten zijn: over hoe je op de puinhopen van de geschiedenis probeert samen een andere wereld te formuleren.’