Solaris, was dat niet die klassieke film van Tarkovski, waarin hij zijn kritiek op het Sovjetregime verpakte in een sciencefictionvorm? Inderdaad, en zijn Amerikaanse vakbroeder Steven Soderbergh schepte er een genoegen in die drie uur metafysische bespiegelingen terug te brengen tot een liefdesverhaal van anderhalf uur. Een gewaagd staaltje, al zegt-ie het zelf.

'Voortaan kan het alleen nog maar bergafwaarts gaan.' Steven Soderberghs grapje, nadat hij met zijn debuutfilm Sex, Lies, and Videotape (1989) de Gouden Palm van Cannes in de wacht had gesleept, leek even profetisch te zijn.

Het drietal films dat hij erop liet volgen was niet gespeend van kwaliteit, maar het grote publiek trok er zijn neus voor op, waarna Soderbergh geen geld meer vond voor zijn projecten, zijn wonden likte en vervolgens besloot zich maar uit te leven in kleinschalige experimenten.

Een daarvan, Schizopolis ('96), een film die bijna niemand gezien heeft, acht hij paradoxaal genoeg de cruciale film in zijn carrière. De vrijheid die hij bij het maken daarvan ervoer gaf hem , naar zijn zeggen, zoveel zelfvertrouwen dat hij zeker wist dat het in de toekomst alleen nog maar bergopwaarts zou gaan. Met als gevolg dat de 40-jarige cineast uit Louisiana zich niet alleen tot de meest eigenzinnige, maar vooral de gelukkigste man in de filmbusiness heeft ontpopt.

'Elke film moet voor mij,' vertelt hij, 'een gelukzalig experiment zijn waarbij ik de grenzen van opnametechnieken, narratieve structuren, filmproductie en acteursregie probeer te testen. Elke nieuwe film is in zekere zin ook een reactie op de vorige, maar voedt hem tegelijkertijd. Je zult het misschien niet geloven, maar de ervaring van Full Frontal heeft me flink geholpen bij het realiseren van Solaris.'

Solaris, was dat niet die klassieke film van Tarkovski, waarin hij zijn kritiek op het Sovjetregime en een reeks filosofische en morele bespiegelingen verpakte in een sciencefictionvorm? Precies, en Soderbergh zag er een uitdaging in om dat bijna drie uur durende spirituele werk te reduceren tot een 'amour fou' verhaal van een dikke anderhalf uur, waarin nog maar weinig terug te vinden is van Tarkovski's metafysische complicaties.

Soderbergh geeft volmondig toe dat daar voor hem ook niet de prioriteit lag, dat de relatie van het individu tot de kosmos niet zijn grootste interesse heeft, maar benadrukt tevens dat er desalniettemin een heleboel Tarkovski in de sfeer van zijn nieuwe film zit.


Regisseur Soderbergh

'Ik hou erg van zijn werk. Ik heb al zijn films dan ook meerdere malen bekeken. Maar als je afgaat op zijn dagboeken is het duidelijk dat Solaris de film is waar hij het minst tevreden over was. Veel onevenwichtiger dan zijn overige films, die kristalhelder zijn. Ik heb me voor mijn eigen film dan ook vooral laten inspireren door het boek van Stanislaw Lem , waar ook Tarkovski zich op gebaseerd heeft. Wat me daarin zo fascineerde was het spel met de herinneringen. De invloed daarvan op ons leven is iets wat me voortdurig bezighoudt. Het mechanisme van het geheugen, dat zo typisch menselijk is, hoe werkt dat eigenlijk? Hoe betrouwbaar is dat in feite? Alleen al het idee dat Chris het helemaal verkeerd heeft, dat hij zich alles fout herinnert, man, ik vind dat geweldig!'

Chris Kelvin (George Clooney) wordt gevraagd om naar een ruimtestation Prometheus, dichtbij de planeet Solaris, te vertrekken , alwaar hij het raadselachtige gedrag van een drietal wetenschappers moet onderzoeken. Een van de drie is overleden en de twee anderen zijn als gevolg van hun wetenschappelijk onderzoek flink in de war.

Ze zijn erachter gekomen dat Solaris een bewuste entiteit is, een spiegel voor herinneringen en verlangens die de verbeelding tot leven kan wekken. Kelvin rouwt over de dood van zijn vrouw Rheya, en wanneer hij 's nachts wakker wordt, vindt hij haar naast zich in bed. Hij vermoedt dat zij een 'gast' of 'bezoeker' is, zoals de overige getraumatiseerde bemanningsleden voorspeld hadden, en jaagt haar in paniek weg.

De volgende nacht is zij echter vervangen door een nieuwe versie. Vervolgens ontspint zich een innerlijk gevecht waarbij Kelvin heen en weer geslingerd wordt tussen zijn twijfels over wat zij is en de wil om zijn gestrande huwelijk en de zelfmoord van zijn vrouw ongedaan te maken.

'Het dilemma waarmee Chris zich geconfronteerd ziet,' legt Sodebergh uit, 'of hij Rheya als een projectie van zijn eigen ideeën moet verjagen of juist onvoorwaardelijk met haar mee moet gaan, vind ik hartverscheurend. Moet hij al zijn rationele ideeën laten vallen en van de rotsen springen? Ik hoop dat ik in dergelijke omstandigheden hetzelfde zou doen als Chris, me ontdoen van het verleden en me overgeven aan het heden.'

'

In feite is dat wat Soderbergh voortdurend doet. De sleutelzin van zijn film 'There are no answers, only choices' zou zo op zijn carrière toegepast kunnen worden. 'Ik ben in mijn films altijd op zoek naar een nieuw soort ervaring. Ook al hou ik nog zo van Hitchcock, ik kan me niet voorstellen dat ik mijn hele leven thrillers en suspense films zou maken. Ik heb het nodig mezelf voortdurend in twijfel te trekken. Er moet in elk project iets zitten dat me angst aanjaagt, omdat ik het nog niet eerder heb uitgeprobeerd. Die angst houdt me scherp, die heb ik dan ook steevast voordat de opnames beginnen. Die twijfels ook waar je je camera moet plaatsen. Er zijn wel honderd mogelijkheden, maar uiteindelijk is maar een de beste. En soms duurt het wel even voordat je die vindt. Vooral bij deze film was het moeilijk en juist daarom heb ik er zo van genoten.'

Soderbergh koestert het gevoel 'een film te maken met zijn eigen handen.' Hij streeft naar maximale controle door onder een pseudoniem ook plaats te nemen achter de camera en het montagehok in te kruipen. Mijn suggestie of zijn bezetenheid met het filmen uiteindelijk niet leidt tot een te grote nadruk op de vorm, te meer daar elk van zijn films zijn eigen mise-en-scène dicteert, wijst hij resoluut van de hand.

De inhoud staat voor hem altijd voorop. Je hebt filmers die over een precieze esthetiek beschikken en daar een verhaal bij zoeken. Ik functioneer precies andersom: ik zoek naar de geschikte vormgeving om het script zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen.

Mijn laatste twijfels over een overheersende preoccupatie met vorm neemt Soderbergh weg als hij vertelt hoe hij met het script voor Solaris geworsteld heeft. 'Ik wilde per se zelf weer eens schrijven, en bij voorkeur in een Harold Pinter-achtige uitgeklede stijl waarin veel interpretaties mogelijk zijn. Nou dat viel niet mee, na zes of zeven versies had ik het gevoel in een vicieuze cirkel beland te zijn. Ten einde raad besloot ik me even voor de opnames een week in een afgelegen hotel af te zonderen. En dat hielp, alsof ik een plotselinge adrenalinestoot kreeg.'

Dat de bevalling zo zwaar was heeft volgens de regisseur vooral te maken met zijn persoonlijke betrokkenheid. 'Solaris gaat voor mij in eerste instantie over rouwverwerking na de dood van een geliefde. Wellicht is dat een verlate reactie op de dood van mijn vader. Die stierf heel plotseling. Een hersenbloeding en weg was hij. Ik wist niet wat ik er mee aan moest. Dat idee om iemand plotseling te verliezen, zonder afscheid te kunnen nemen, spookte voortdurend door mijn hoofd en ik wilde over dat thema een film maken, zonder autobiografisch te worden. Wat zou je doen, als je nog eens de gelegenheid zou hebben om met je geliefde een gesprek te voeren? Hoe zou die herkansing zijn?'

Soderberghs fraaie mix van Europese sensibiliteit en Amerikaanse productie-omstandigheden - elke scène ziet er even beeldschoon uit als de beide hoofdspelers - heeft in eigen land niet gewerkt. De regisseur lijkt er niet wakker van te liggen.

'Misschien dat men doorheeft,' grijnst hij, 'dat ik niets met science fiction heb en het genre alleen maar als voorwendsel gebruik. Ach, het is allemaal zo betrekkelijk. Ik denk dat ik meer geleerd heb van films die het niet gedaan hebben dan van de grote successen. Succes is als die mysterieuze vrouw die je op een feestje ontmoet. Je voelt dat het klikt, je brengt de nacht samen door en de volgende ochtend is ze verdwenen. Mislukking is als de gast die je huis maar niet wil verlaten. Met als gevolg dat je hem door en door leert kennen. Wedden dat er over zo'n vijftien jaar heel wat meer gediscussieerd zal worden over Full Frontal of Solaris dan over Erin Brockovich of Traffic. Omdat ze veel gewaagder zijn!'