Een jochie slaapt in één tent met zijn oudere broer en voelt dat die iets van hem wil dat niet in de haak is. Hij schreeuwt om zijn zus. Het meisje, tien jaar pas, komt aangerend en gaat onderhandelen met de broer. Ze biedt zichzelf aan. Alles, als haar broertje maar met rust gelaten wordt. De oudere broer accepteert.
Het begin van Verborgen gebreken, de nieuwe film van Paula van der Oest, hakt er gelijk goed in. Maar Verborgen gebreken, gebaseerd op het gelijknamige boek van Renate Dorrestein, is geen film over incest. Het is een film over geheimen. En wat die met je doen als je ze niet uitspreekt en je hele leven met je meesleept.
De twee kinderen - Tommie en zus Chrissie - slaan op de vlucht als een ruzie met grote broer Waldo uit de hand loopt. Ze verstoppen zich achter in de Volkswagen van Agnes, die zo haar eigen geheimen heeft. Agnes is op weg naar het Schotse eiland Mull. Daar staat het vakantiehuis waar ze zulke fijne dagen doorbracht met Robert, haar innig geliefde broer en de reden waarom Agnes, inmiddels voorbij de zeventig, nooit getrouwd is.
Van der Oest: 'Als mensen vragen waar Verborgen gebreken in het kort over gaat, zeg ik wel eens: het is een film over een meisje dat het soort liefde van een broer heeft gekregen die ze niet wilde hebben, en een oude vrouw die juist haar hele leven verliefd is gebleven op haar broer.'
De scène in de tent knijpt
je keel dicht, maar zet je ook op het verkeerde been, de film gaat daarna een
heel andere kant op.
'Het was ook, eerlijk gezegd, een scène waarmee ik in
mijn maag zat. In de montage verhuisde hij heen en weer. Eerst zat ie vlak voor
het eind, maar dan heb je in het begin van de film minder sympathie voor
Chrissie. Dan komt ze te bazig en dwingend over. Nu begrijp je haar woede en
onrust beter.'
Was je nauw betrokken bij de montage?
'Mijn editor,
Sander Vos, maakte eerst een ruwe versie, en die bekeken we dan samen. Ik wilde
aanvankelijk meer tempo, want ik ben zelf nogal ongeduldig en bang dat mensen
zich gaan vervelen. Sander niet en hij overtuigde me ervan dat deze film een
rustige opbouw nodigt heeft. Omdat de dingen zich later verdichten en het drama
zich toespitst, moet de kijker alle tijd krijgen te voelen wat de personages
doormaken.'
Ik weet niet meer welke regisseur het was, die zei dat
monteren een subtiele manier van het herschrijven van het scenario is.
'Je
kan een scenario in de montage niet herschrijven, denk ik, maar wel andere
accenten aanbrengen. We hadden de film meer op Chrissie kunnen toespitsen, maar
kozen toch voor Agnes.'
Zo stond het ook in het scenario?
'Ja. Juist
omdat Agnes zo'n ongewone heldin van over de zeventig is. Renate Dorrestein
noemde haar boek een pleidooi voor tantes en stiefmoeders, vrouwen die buiten
het gezin staan maar wel met de kinderen van hun geliefden en families te maken
hebben. Vaak kunnen ze beter zien wat er speelt, omdat ze er wat verder vanaf
staan.'
Waarom eigenlijk een boekverfilming? En dan ook nog naar een
scenario dat je niet zelf schreef? Het is niet dat je het niet kan, want je
schreef zelf het scenario voor Zus en Zo, dat notabene voor een Oscar werd
genomineerd.
'Tamara (Bos, die ook het scenario voor Minoes schreef - GB)
liet het me lezen en ik was onmiddellijk verkocht. Ik vond het personage van
Chrissie heel mooi. Stoer en kwetsbaar tegelijk. Daar zie ik wel iets van mezelf
in. Maar ook in Agnes, die op alles wat ze doet commentaar heeft. Heel
herkenbaar.'
De Trip van Teetje, Zus en Zo, Moonlight, Mme Jeanette en nu
dan Verborgen gebreken. Het is niet eenvoudig enige lijn in je films te
ontdekken.
'Ik heb een running gag met San Fu Maltha (producent/
distributeur en volgens de Volkskrant de machtigste man in de Nederlandse
filmwereld - GB) die als hij mij ziet altijd roept dat ik moet kiezen. Dan zeg
ik altijd: en Steven Soderbergh dan, of Michael Winterbottom, die maken toch ook
heel verschillende films? Ik wil me niet beperken tot één genre. Ik word niet
gedreven door carrièredrang, maar door inhoud.'
Maar een regisseur wil
toch iets vertellen? In jouw geval kan dat bijna alles zijn.
'Ik las laatst
een interview met Pieter Kramer (30 Minuten, Ja zuster nee zuster-GB), waarin
hij vertelde dat hij empathie had met heel veel verschillende soorten mensen.
Dat heb ik ook. Ik kan mij goed inleven.'
Wat wil je dan met die empathie?
'Dat weet ik niet. Misschien, ik weet het niet hoor, en het is voor het eerst
dat ik dit zo denk, maar misschien vind ik dat we in een wereld leven waarin
alles draait om slagen, om winnen. En heel veel mensen lukt dat niet. Misschien
neem ik het in mijn films voor ze op. Het leven is ingewikkeld en meedogenloos,
maar het gaat er om dat je beseft dat er altijd momenten zijn die de moeite
waard zijn.'
Empathie heb je duidelijk ook met je acteurs, want die zijn
altijd - ook nu weer - erg goed.
'Ik denk dat dat een vertrouwenskwestie is
. Ik heb eens opnamen van mezelf gezien terwijl ik op de set sta. Het lijkt wel
alsof ik in trance ben. Zo geconcentreerd. Als ik dan bijvoorbeeld in de ogen
van de acteurs kijk, en dat is geen magie, dan kan ik zien of iemand even de
draad kwijt is. Als ik een acteur daar later op aanspreek blijkt dat vaak te
kloppen. En dat geeft hun dan weer het vertrouwen dat ik weet waar ik mee bezig
ben.'
Verborgen gebreken was de slotfilm in Utrecht. Hoe was de première?
'Heel goed. De zaal was muisstil; 450 mensen in de zaal en ze zaten er helemaal
in. Je voelt dat de aandacht gaat naar één punt. Als maker raak je er heel
bedreven in, het wordt bijna een neurose, maar je voelt dat er iets mis is als
mensen kuchen of schuifelen op rare momenten. Verborgen gebreken is geen
vrolijke film, maar de kleine lachjes die erin zitten werden meegepikt. Na
afloop was er echt een ovationeel applaus voor Henny Orri (Agnes - GB).'
En dan zegt recensent Pieter van Lierop twee dagen later op televisie dat
Verborgen gebreken de slechtste Nederlandse film van het jaar is...
'Het is
dat jij er over begint, want ik had met mezelf afgesproken dat ik liever het
puntje van mijn tong zou afbijten dan hier iets over te zeggen. Ik was met
stomheid geslagen toen ik dat zag. Ik wou de telefoon oppakken en zeggen: Dit
klopt niet! Achteraf dacht ik, Van Lierop is een man van middelbare leeftijd en
oudere heren gaan niet naar Renate Dorrestein. Het heeft wel akelige
consequenties, want hij schrijft voor de GPD-bladen, dus Het Nieuwsblad van het
Noorden, De Gelderlander, Utrechts Nieuwsblad en de Zeeuwse Courant. Zeg maar
alles behalve de Randstad. En daar zitten nou net de meeste fans van Renate
Dorrestein. Een groep die je sowieso niet snel naar de bioscoop krijgt, want dan
moet je naar de grote stad en dat is eng en geeft zoveel gedoe. Ik ga morgen
met de distributeur maar eens een strategie bedenken. Iets positiefs voor op de
voorpagina van die kranten: Renate Dorrestein feliciteert Paula van der Oest, of
zo.'