33 Kilometer zwemmen

Het begon met een gesprek tussen de Franse regisseur Philippe Lioret en zijn scenarioschrijver Olivier Adam. ‘Olivier vertelde mij over het probleem van de migranten die zich in Calais aan boord van de veerboten richting Engeland proberen te verstoppen. Hij vertelde mij dat niet als nieuwsfeit, want dat verhaal ken ik, maar als mogelijk onderwerp voor een film. Ik ben toen naar Calais gegaan en zag dat dat onze Mexicaanse grens is. En ik ontmoette daar geen nieuwsfeiten, maar mensen. Mensen die niet om economische redenen zijn vertrokken, maar op zoek zijn naar familieleden, geliefden.’

De kleine en felle Lioret (Parijs, 1955) is medio maart in Brussel om te praten over zijn nieuwe film Welcome, een ingehouden-boze film over het lot van de migranten in Calais. De film volgt de jonge Koerd Bilal, die na een lange reis in Calais aankomt, vanwaar hij denkt over te steken naar Engeland. Hij wil naar Londen, waar zijn vriendinnetje woont.

Maar een eerste poging mislukt. In een beklemmende scène zien we hoe Bilal bijna stikt in een vrachtwagen; hij heeft een plastic zak over zijn hoofd getrokken, zodat de speciale luchtmeters van de havenpolitie zijn adem niet kunnen registreren. Daarop besluit Bilal dat hij naar Engeland gaat zwemmen. En hij krijgt daarbij hulp van de lokale zwemleraar Simon.

Zijn er in Calais veel jongens die naar Engeland proberen te zwemmen?
‘Niet zo gek veel, gelukkig. Ik hoorde het verhaal van een vrijwilligster, die vertelde dat sommige jongens zo wanhopig worden van het maanden lang wachten dat ze een poging wagen . Die er dus voor kiezen om 33 kilometer te zwemmen, tussen olietankers door, in de hoop zo Engeland te bereiken.’

Waarom koos u ervoor dit gegeven te dramatiseren, en er geen documentaire van te maken?
‘De grote kracht van de cinema is identificatie. Het publiek wordt acteur en beleeft alles zelf. Niet alleen Bilals verhaal, maar ook dat van Simon, die aanvankelijk weinig zin heeft om zich met Bilal en zijn lotgenoten in te laten. Tegelijkertijd is alles wat je in de film ziet, afgezien van Bilal en Simons persoonlijke geschiedenis, echt gebeurd. Voordat de opnamen begonnen heb ik acht maanden in Calais doorbracht. En alles wat je in de film ziet heb ik daar met mijn eigen ogen gezien.’

De film werd ook in Calais opgenomen?
‘Precies daar waar het gebeurt. Behalve de scènes in het opvangkamp – door de bewoners The Jungle genoemd – waar we niet konden filmen om privacy-redenen. Die scènes hebben we 600 meter verderop opgenomen.

Hoe reageerden de bewoners van Calais op uw aanwezigheid?
‘In Calais zijn de mensen heel vriendelijk. Ook de autoriteiten. Dat wil zeggen, de vorige burgemeester. Tijdens de opnamen werd een nieuwe burgemeester gekozen, en die had weinig met de film op. Ze dacht dat de film een negatief beeld van Calais zou geven, maar ze heeft ongelijk. De film geeft een negatief beeld van de mens. Op een enkeling na.’

En hoe reageerden de migranten?
‘Ik heb een maand lang dag en nacht met ze doorgebracht. Om te zien hoe ze leefden, zich wasten, aan eten kwamen, enzovoort. Want de film moest levensecht zijn, geen abstracte versie van hun werkelijkheid. En het zijn heel open mensen. Jong vaak , vastberaden. En ze glimlachen altijd.’

Is dat niet een al te rooskleurig beeld?
‘Nee. Alle migranten die ik heb ontmoet zijn jonge knapen, die het liefst willen voetballen. Er zijn wel eens wat kleine conflicten als ze soep krijgen, maar daarna gaan ze weer met zijn allen voetballen.’

Ik las iets over een Britse journaliste die in The Jungle is verkracht…
‘We weten niet zeker of dat echt gebeurd is. Maar als het is gebeurd, dan is dat het enige serieuze incident in de negen jaar dat de kampen bij Calais bestaan. Terwijl zich al die tijd tussen de 500 en 1000 mensen in de kampen hebben opgehouden. Er is daar zo goed als geen misdaad . Iedereen gedraagt zich zo onopvallend mogelijk, zodat ze een kans krijgen om stiekem aan boord van een vrachtauto te glippen. De enige problemen die zich wel eens voordoen zijn opstandjes tussen bevolkingsgroepen. Tussen Eritreërs en Soedanezen, bijvoorbeeld.
Ik weet nog dat ik voor het eerst over de kampen bij Calais hoorde spreken, dat was in 2003. Veel mensen maakten zich zorgen over het grote aantal Kosovaren in Calais, die naar Engeland wilden vanwege de oorlog in de Balkan. Maar toen die oorlog afgelopen was keerden alle Kosovaren terug naar huis. Migranten vormen geen invasie, ze zijn op de vlucht. Dat is iets heel anders. En ik voorspel dat ook de Afghanen terugkeren naar Afghanistan als de Taliban daar weg zijn, en de Soedanezen gaan, als het weer rustig is in Darfur, ook gewoon terug naar huis.’

Er ontstond enige beroering in Frankrijk toen u de behandeling van de migranten in Calais vergeleek met die van de joden in de Tweede Wereldoorlog…
‘De methoden die nu worden toegepast lijken op die van de nazi’s. Als je midden in de nacht een jongen van 17 in de regen ziet staan en hem aanbiedt dat hij die nacht bij jou op de bank mag slapen, wordt er de volgende ochtend om acht uur bij je aangeklopt en word je aangehouden. Er komt een onderzoek en je kan vijf jaar gevangenisstraf krijgen. We hebben een wet in Frankrijk, Artikel L622-1, die inhoudt dat iedereen die een illegaal helpt strafbaar is. En razzia’s? Ik heb ze met mijn eigen ogen gezien. Toen ik daar zat eiste de nationale politie een vakantiecentrum op om daar kwartier te maken. Zogenaamd om de openbare orde te handhaven, maar dat deden ze niet. Ze hielden iedere nacht razzia’s en pakten illegalen op.’

En toch, de vergelijking met de Jodenvervolging gaat nogal ver; heeft u inmiddels spijt van die vergelijking?
‘ Absoluut niet. Ik zie heel duidelijke parallellen tussen de gehanteerde methoden . Als mensen me de vergelijking verwijten zeg ik: “Maar het is de realiteit! Ik heb het zelf gezien.”.’

Heeft u inmiddels vrede gesloten met minister van migratie Eric Besson, die zich persoonlijk aangevallen voelde door die vergelijking?
‘Waarom? De film wordt aanstaande woensdag [18 maart – red.] gedraaid voor het parlement, voor alle gedeputeerden, omdat er gestemd gaat worden over afschaffing van Artikel L622-1. Ik zal erbij zijn, maar niet spreken. Dat is mijn taak niet. Dat is aan politici.’

Als u zou mogen kiezen; de wet geschrapt of een Oscar voor beste buitenlandse film, wat zou u dan kiezen?
‘Makkelijk: de Oscar! Hahaha. Nee nee nee, het zou geweldig zijn als de wet geschrapt zou worden. Het is nu al geweldig.’

Post scriptum
Inmiddels heeft het Franse parlement de film gezien , en is er gestemd over afschaffing van de wet. Met als resultaat dat de wet NIET wordt afgeschaft.