Creation gaat over Charles Darwin wanneer deze op het punt staat zijn wereldberoemde boek On the Origin of Species (1859) te publiceren.

Het zou niet zo mogen zijn, maar je moet er wel lef voor hebben tegenwoordig , zeggen op de wereldpremière van een film dat je een overtuigd atheïst bent. Hoofdrolspeler Paul Bettany deed het tijdens de wereldpremière van de film Creation. En maar goed dat dat in Toronto was, want in vrijwel elke Amerikaanse stad zou zo’n uitspraak zijn onthaald op ongemakkelijk geschuifel en boegeroep van militante christenen.

Een zeker rumoer was overigens wel toepasselijk geweest , want Creation gaat over wetenschapper Charles Darwin, die op het punt staat zijn wereldberoemde boek On the Origin of Species (1859) te publiceren. Met daarin zijn revolutionaire evolutietheorie, die min of meer korte metten maakt met het christelijke scheppingsverhaal. ‘Jij zult de geschiedenis ingaan als de man die God vermoordde,’ zegt een van Charles’ vrienden tegen hem in de film.



Niet dat Charles nog eens hoeft te horen dat hij een controversieel boek heeft geschreven. Dat weet hij al lang. Daarom is hij ook zo ziek de laatste tijd. Bang voor de toorn van een God die niet bestaat is hij niet, wel voor het verdriet dat hij zijn streng gelovige vrouw Emma aandoet. En dan is onlangs ook nog een van hun kinderen overleden. Geen wonder dat de laatste hoofdstukken van het boek maar niet geschreven willen worden.

Creation is een fraai , klassiek kostuumdrama, geregisseerd door de Brit Jon Amiel, die het niet onverdienstelijke Copycat maakte, en verder wat minder verdienstelijke films als Sommersby, Entrapment en The Core. De hoofdrollen in Creation worden gespeeld door de eerder genoemde Bettany als Darwin en actrice Jennifer Connelly als zijn echtgenote Emma. De Britse Bettany en Amerikaanse Connelly zijn in het echt ook getrouwd, wat bij mij direct de vraag oproept of Connelly ook zo openlijk ongelovig is.

Junket
De dag na de wereldpremière in Toronto (10 september 2009) kan ik die vraag al stellen. Ik mag aanschuiven bij een junket – een handvol journalisten die een twintigtal minuten de kans krijgen de filmsterren wat vragen te stellen – met regisseur Amiel en actrice Connelly. Bij een junket gun je de andere journalisten ook wat ruimte, al is dat niet altijd verstandig. De eerste vraag is namelijk geen vraag, maar een complimentje. Mevrouw Connelly zag er namelijk fantastisch uit tijdens de première, en wist ze wel dat ze op de voorpagina’s van verschillende lokale kranten was afgebeeld. Nee, dat wist ze niet.




Dan mijn vraag. ‘Tsja, mijn man is heel open over zijn opvattingen,’ zegt ze een beetje lacherig. ‘Ik eeh…’ En dan stilte. Of ze misschien een beetje bang is voor de reacties in Amerika? ‘Nee, nee, maar ik wilde Emma gewoon zo eerlijk mogelijk spelen. En wat ik zo mooi aan Charles en Emma vond is dat er binnen dit echtpaar zo’n tegenstelling bestond.’ Precies de reden voor de vraag, want bestaat die tegenstelling tussen Bettany (zo strijdbaar atheïstisch tijdens de première) en Connelly ook? En hoe ga je daar dan mee om?

Ik dring nog wat aan: ‘Is de boodschap van deze film nou niet net dat je eerlijk moet kunnen zeggen wat je vindt, ook als je weet dat dat op tegenstand zal stuiten?’
‘Tuurlijk, iedereen moet eerlijk kunnen zijn als hij dat wil. En de film gaat heel erg over tolerantie en kennis.’ Maar meer wil ze niet kwijt.

Bos borsthaar
Jon Amiel is spraakzamer, en blijkt een aardige verteller. Over de verrassingen waar ze op stuitten bij het maken van de film bijvoorbeeld: ‘De grootste verrassing was dat het echte mensen waren. Het beeld van de Victorianen is altijd dat ze heel stug en streng waren, maar dat komt vooral door de foto’s van die tijd. Om te zorgen dat een foto scherp was, moest je wel zo’n vijf minuten stilzitten en strak voor je uit kijken. Lachen was uit den boze. Maar in werkelijkheid waren die mensen helemaal niet zo koud en streng . Lees de brieven tussen Charles en Emma er maar op na. Warme, vurige brieven. En Charles speelde vroeger ook veel met zijn kinderen. Dan gingen ze rollend over de grond. Mochten ze aan zijn enorme bos borsthaar plukken.

De grote openbaring voor ons was dat hij juist zo emotioneel en uitbundig was. Ik denk dat we met deze film heel wat wetenschappers tegen de haren hebben ingestreken door de man die is uitgegroeid tot het boegbeeld van de rationaliteit uit te beelden als soms ook erg irrationeel.’

Darwin ziet en voert in de film ook gesprekken met zijn overleden dochtertje. Bewijzen daarvoor waren overigens niet te vinden in de documenten. ‘Maar,’ countert Amiel , ‘wij zijn geen biografen. Wij zijn filmmakers, verhalenvertellers. Ik vond dat het onze taak was om een gepassioneerd, levend portret te schetsen van een man van vlees en bloed. En stel dat hij daarover geschreven had, dan zouden zijn erfgenamen dat zeker verduisterd hebben. Zoals met heel veel van wat Darwin geschreven heeft is gebeurd. Met zijn denkbeelden over God bijvoorbeeld. Je moet het doen met wat er is. Respectvol, maar naar de geest, niet naar de letter. En we weten wel dat Darwin veel sprak over het feit dat hij een gekweld man was, en dat hij het gezicht van zijn overleden dochter dag en nacht voor zich zag.’

Waardigheid
Terwijl het lijden van Darwin af te scheppen is, blijft zijn vrouw schijnbaar onbewogen. Connelly: ‘Uit alles wat ik over haar gelezen heb, bleek dat Emma een heel sterke persoonlijkheid was. En zo wilde ik haar spelen. Met veel zelfbeheersing en waardigheid. Ze gaf zich niet over aan haar lijden, maar ze voelde het wel heel diep. Ik wilde haar zo spelen dat die beheersing er de hele tijd is, en dat haar emoties maar één keer, in het conflict met haar man, naar de oppervlakte komen.’

En dan is de junket voorbij. In het weggaan probeer ik het nog één keertje; ik vraag aan Connelly waarom ze niet wil zeggen of ze in God gelooft? Ik leg uit dat ik de vraag stel omdat ik me oprecht afvraag hoe je kan samenleven met iemand die over zo iets wezenlijks fundamenteel anders denkt. Eén op één laat ze het masker even zakken. ‘Kijk, mijn man is daar wel heel stellig over, maar ik vind het veel moeilijker om daarover te praten. Helemaal in deze setting.’ En daar heeft ze een punt.