In Koen Mortiers 22 Mei draait alles om een – briljant in beeld gebrachte – bomaanslag in een winkelcentrum. We zien de gebeurtenis door de ogen van de beveiliger, die gekweld wordt door schuld.

Toen Koen Mortier nog aan het script voor 22 Mei werkte, wilde hij eigenlijk een titel die zich elke dag zou aanpassen aan de dag waarop hij vertoond werd. ‘ Want dat maakt de identificatie veel groter,’ aldus de Belgische regisseur tijdens het filmfestival Rotterdam. ‘Het kleurt wat je ziet, omdat je die dag dan in feite zelf hebt meegemaakt.’ Maar een titel die elke dag wijzigt leverde te veel logistieke problemen op. Toch gaat Mortier ervan uit dat zoiets in de toekomst, met bijvoorbeeld digitale posters, mogelijk moet zijn.

Dat vrijzinnige denken is kenmerkend voor de Vlaming Mortier (1965), die vier jaar geleden overrompelend debuteerde met Ex-Drummer. Een woeste film naar een boek van Herman Brusselmans, waarin een man ondersteboven in zijn huis woont en op het plafond loopt.

 
In 22 Mei draait alles om een – briljant in beeld gebrachte – bomaanslag in een winkelcentrum. Steeds weer keert de film terug naar dat fatale moment op 22 mei , waarop een zelfmoordenaar een naar binnen gesmokkelde bom laat ontploffen. We zien de gebeurtenis door de ogen van de beveiliger, die gekweld wordt door schuld. En krijgen een inkijkje in de levens van de handvol mensen die bij de aanslag om het leven kwam.

Mortier: ‘Ik vroeg me na “9/11” af wat er door de beveiligers heen moet zijn gegaan. Stel je voor, je werkt op een luchthaven. Iedereen schuifelt voorbij. Je controleert hun tassen, hun schoenen . En dan passeert Mohamed Atta, en je denkt: gewone man, net als zo veel anderen . Een half uur later boort zich een vliegtuig in het World Trade Center. Hoe ga je daar mee om? Hoe leef je verder? Beveiligers zijn het icoon van de veiligheid , maar ze hebben geen enkele macht, en kunnen die veiligheid op geen enkele manier garanderen. Toch verwacht iedereen dat van ze. Zij zelf ook. En daarom voelen ze zich schuldig.’

De zelfmoordenaar in uw film is geen moslimterrorist. Waarom eigenlijk niet?
‘Dat zou te veel aandacht hebben opgeëist. Het stoort me dat slachtoffers van bomaanslagen in de media getallen worden, anoniem blijven. Ik wilde ze in mijn film een gezicht geven. Als de dader een moslimterrorist was, zouden de slachtoffers in zijn schaduw hebben gestaan. Dan zou alle aandacht zijn uitgegaan naar de politieke en religieuze motieven. Vandaar dat mijn dader een gewoon, simpel mens is, met een zwakke persoonlijkheid en veel verdriet.’

De explosie is prachtig in beeld gebracht. Het deed me een beetje denken aan Antonioni’s Zabriskie Point.
‘Dat heb ik wel meer gehoord, maar ik had die film nog nooit gezien. Ik heb inmiddels stukjes op You- Tube gekeken, en dan denk je wel: jammer. Maar volgens mij is de explosie in mijn film heel anders.’

De overeenkomsten zijn de slow motion beelden en het gebruik van de muziek. In Zabriskie Point is dat Pink Floyds ‘Careful with that axe Eugene’. Muziek is ook in 22 Mei belangrijk. Kunt u daar wat meer over vertellen?
‘Dat is een heel lang verhaal, maar à la, waarom niet, hè. Een paar jaar geleden moest ik naar L.A., naar de producer van Guillermo del Toro, om te praten over de verfilming van de cultroman Slaughterhouse-Five van Kurt Vonnegut. Ik las het boek in het vliegtuig, kom aan in L.A. en heb vervolgens een heel slecht gesprek . Want wat bleek: Del Toro was zelf al bezig met een script, dus dat hele bezoek was zinloos. Nu ga ik, als ik in L.A. ben, altijd naar Amoeba, de beste platenzaak van L.A. Ik zag daar een cd van een band die Mustard Gas & Roses (MGR ) heet. Die naam viel me op, omdat in Slaughterhouse-Five een zin stond die me was bijgebleven: “My breath was smelling like mustard gas and roses.” Ik kocht de cd en thuis in België speelde ik hem af. Ik wist meteen, dit is de muziek voor 22 Mei. De man achter MGR bleek ene Michael Gallagher te zijn, de gitarist van de metalband Isis, en van Isis had ik weer muziek gebruikt in Ex-Drummer!’

Het moet niet gekker worden!
‘Toch is het zo. Haha. Ik heb met hem afgesproken in België en hem gevraagd om, nog voordat we met de opnamen waren begonnen, muziek voor de film te schrijven.’

Meestal is het andersom.
‘En dat levert dan niet de beste muziek op, want die muziek is helemaal geschreven in functie van de film. Als je als componist kan schrijven voordat je iets gezien hebt, dan ben je nog helemaal vrij. Dan kan je gewoon je ding doen. En ik vind het niet erg om me aan te passen aan de muziek. Ik heb iedereen Michaels muziek laten horen, zodat we allemaal in de sfeer van de muziek konden gaan zitten. Camera, licht…’

Ook de acteurs?
‘Iedereen. Bij de acteurs kon je het goed merken aan hun manier van bewegen, en aan hun manier van praten. Helemaal in het ritme van de muziek.’

Sam Louwyck speelt de beveiliger. Waarom hij?
‘Ik ken Sam al een jaar of twintig. We hebben samen gestudeerd. Het klikte meteen wel… en niet. We zijn een soort water en vuur. We voelen ons vaak tot elkaar aangetrokken, en we hebben ook vaak ruzie gehad, omdat Sam een verschrikkelijke luiaard is.'

Vandaar dat u hem veel laat rennen in de film.
‘Ook. Maar ik koos Sam vooral omdat hij veel heeft meegemaakt. Hij had geen prettig leven, en ik zocht iemand die een knauw had gehad. Die kon begrijpen wat de beveiliger doormaakt.’

En waarom speciaal die datum, 22 mei?
 ‘ De liefde. Mijn vrouw en de producent zijn allebei jarig op de 22ste. En ik koos mei, omdat in die maand het leven begint, en mijn film over het eind van het leven gaat. Bovendien is 22 Mei een makkelijke titel. Het klinkt zo’n beetje in alle talen het zelfde.
En er is nog een reden. Ik laat mijn scripts vooraf altijd lezen door een andere regisseur, Joe Vanhoutteghem, met wie ik voor ons reclamebureau Czar al verschillende commercials heb gemaakt. Hij vertelde me dat zijn moeder geboren is op 22 mei, en ik weet dat hij het heel zwaar heeft gehad met het feit dat zijn moeder een paar jaar geleden is overleden. Ik heb nog even gespeeld met de gedachte de film anders te noemen, want mensen snappen zo’n titel niet als een film wordt uitgebracht in juli of november. Toen ik Joe opbelde en hem dat voorlegde zei hij: “Als je de titel verandert, krijg je problemen met mij!” Gelukkig wordt de film in Nederland uitgebracht op 22 mei.’