In Tropa de Elite 1 volgden we een speciale politie-eenheid in Rio de Janeiro die mag opdraven als de gewone politie het niet meer aankan. Deel twee speelt zich dertien jaar later af.

De keiharde Braziliaanse politiefilm Tropa de Elite 2, opvolger van het in 2007 in Berlijn met een Gouden Beer onderscheiden Tropa de Elite, werd vorig jaar de best bezochte film ooit. In Brazilië.

In het eerste deel van Tropa de Elite volgden we de Batalhão de Operações Policiais Especiais (bope), een speciale politie-eenheid in Rio de Janeiro die mag opdraven als de gewone politie het niet meer aankan. De ‘held’ van die film is bope-kapitein Roberto Nascimento. In vermoeide voice-overs geeft hij commentaar op alle ellende en rottigheid die hij om zich heen ziet. In de door drugsbendes gerunde favela’s, maar ook onder de politie.
Deel twee speelt zich dertien jaar later af. We volgen opnieuw kapitein Nascimento. Na een uit de hand gelopen gevangenisopstand wordt hij weggepromoveerd naar een politieke functie, ook daar stuit hij op corruptie en machtsmisbruik.

De verhaallijnen uit de Tropa de Elite-films klinken misschien als die uit slechte actiefilms uit Hollywood, maar regisseur José Padilha is veel ambitieuzer. De in Rio geboren en getogen regisseur wil in zijn films niets minder dan de waarheid laten zien. Bij voorkeur in documentaires ( Bus 174 en Garapa), maar, zo vertelt Padilha vanuit Rio door de telefoon: ‘Ik kan geen documentaire maken over een politieman die een drugsdealer martelt. Dat moest via fictie.’


José Padilha geeft aanwijzingen op de set van Tropa de elite 2

Deel een werd door vakblad Variety fascistisch genoemd. Wat vonden ze van nummer twee?
‘Eerlijk gezegd weet ik dat niet, want ik heb het niet gelezen.’

U leest geen recensies?
‘Bijna nooit. Kijk, Tropa 1 was een controversiële film, dat klopt. Variety noemde hem fascistisch, maar ik kreeg de Gouden Beer in Berlijn uit handen van regisseur Costa-Gavras, een heel belangrijke, linkse filmmaker. Dan klopt er dus iets niet. De film was oké, Costa-Gavras en Berlijn ook, dus klopt Variety niet. Haha .’

U was niet benieuwd naar wat Variety nu te melden had?
‘Ik lees echt geen recensies. Ik doe mee aan debatten, ik doe interviews, ik spreek voor studenten. Ik doe al die dingen, maar ik lees geen recensies over mijn films. Een beschouwend artikel wil ik nog wel eens lezen, en daar zal ik dan ook op reageren, want dat is per slot van rekening wat ik met mijn films wil bereiken: debat.’

Beide films zijn enorm populair in Brazilië, enig idee waarom?
‘In de jaren zeventig en tachtig was Brazilië een militaire dictatuur. Er was geen regering en het land werd geregeerd door generaals. De meeste films toen werden gemaakt vanuit links, marxistisch perspectief. Ze vielen de junta aan, en dat was ook goed toen. Maar in marxistische films is de held altijd een slachtoffer van de klassenstrijd, of iemand uit het proletariaat die rebelleert, zeg maar het type Che Guevara. Tot Tropa 1 had nog nooit iemand in Brazilië een film gemaakt met een politieman als hoofdpersonage. Terwijl overal ter wereld al tientallen jaren films werden gemaakt over politiemensen. In Frankrijk, Engeland, Amerika. In Brazilië werd de eerste film over een politieman gemaakt in 2007. Idioot eigenlijk.
Na de dictatuur, halverwege de jaren tachtig, werden we niet langer geleid door generaals en veranderden de problemen. Er was corruptie, drugs, geweld – ook uit provincies die werden geleid door linkse politici. Ik denk dat het publiek een film wilde zien over die veranderde werkelijkheid. Een film waarin het corrupte en gewelddadige gedrag van de politie het onderwerp was. Dat werd Tropa de Elite .’

In deel twee is Nascimento ‘older and wiser’, maar niet minder controversieel. Op een gegeven moment zegt hij tegen zijn zoon: ‘Alleen wie kan vechten kan in vrede leven.’ Bent u het daar mee eens?
‘Het is de logica van het personage.’

Uiteraard, maar ik kan het moeilijk met hem oneens zijn, al zou ik dat best willen. Wat vindt u?
‘Het hangt er vanaf in welke samenleving je leeft. Stel dat je in een gewelddadige gemeenschap als Rio leeft, dan heb je waarschijnlijk geweld nodig om overeind te blijven. Aan de andere kant, in een vreedzame samenleving als Nederland kan je heel goed overleven zonder dat je weet hoe je moet vechten.’



U kiest geen partij in uw films…
‘Ik heb eerst jaren research gedaan en probeer vervolgens het sociale systeem in kaart te brengen dat naar mijn idee verantwoordelijk is voor al het geweld. Ik houd er niet van morele oordelen te vellen over mijn personages. En ik wil ook geen problemen oplossen, want dat zou een leugen zijn.’

Ik zag uw documentaire Garapa, over extreme armoede in Brazilië. Ook daarin wijst u geen schuldigen aan, geeft u geen commentaar. Uw boodschap is de waarheid, lijkt het wel. Is dat ook wat u wilt in uw films?
‘Ik ben niet rechts en ik ben niet links. Ik voel ook helemaal niet dat ik bepaalde ideologieën moet aanhangen. Ik probeer, zo goed en kwaad als dat gaat, te laten zien wat er om me heen gebeurt. Zonder vooroordelen, want het laatste wat ik wil is het publiek voorkauwen wat ze moeten denken. Ik maakte Garapa in 2009, omdat er toen in Brazilië veel debat was over armoede. Maar dat ging altijd over cijfers. Hoeveel mensen honger leden , hoeveel het zou kosten ze te voeden. Allemaal heel economisch en technisch. Maar honger is geen getal, en ik besloot die film te maken alleen maar om te laten zien wat echte honger is.’

Na het enorme succes van de Tropa-films heeft Hollywood al gebeld. Ik lees dat u bezig bent met een remake van Paul Verhoevens RoboCop. Waarom eigenlijk, dat was toch een prima film?
‘Het is een heel goede film. Het is ook geen remake, meer wat ze in Hollywood een reboot noemen. Een poging de serie weer op te starten. En het eerste deel in de serie , van Verhoeven, is inderdaad heel goed. Vooral in het statement dat hij erin maakt over de jaren tachtig. Die films lenen zich heel goed voor een nieuw statement.’

Waarover?
‘We zijn nog aan het schrijven , maar het zal iets te maken hebben met robots. Een tijdje geleden moest Obama zich voor het congres verantwoorden voor de inzet van oorlogsrobots in Libië. Hij zei dat als je geen mensen maar robots inzet het eigenlijk geen oorlog is. Haha. En omdat het geen oorlogshandeling was, hoefde hij het congres niet om toestemming te vragen. Een volslagen belachelijk argument, natuurlijk. Kijk, ik mag die Obama eigenlijk wel, zeker als je hem vergelijkt met Bush, maar hij heeft dit idiote argument toch gebruikt. En mijn RoboCop zal iets met die kwestie doen.’