De film Elles van de Poolse Malgorzata Szumowska volgt een dag in het leven van Anne, moeder en schrijfster voor Elle. Hoofdrolspeelster Juliette Binoche: ‘We hebben vrouwelijke perspectieven nodig, we hebben al heel lang de mannelijke kijk op zaken.’

Het interview is vroeg. Voor een festival, tenminste. Half tien ’s ochtends op het dak van The Bell Lightbox, het gloednieuwe hoofdgebouw van het Toronto International Film Festival. Het is zaterdag 10 september 2011, de Frans-Poolse film Elles is de avond ervoor feestelijk in première gegaan. Hoofdrolspeelster Juliette Binoche is niettemin netjes op tijd. Heeft die nacht niet doorgehaald en geen last van een kater. Sterker nog, ze is buitengewoon goed gehumeurd. Goedlachs en open. En trots op de film, want: ‘het is geen makkelijk onderwerp.’



Elles volgt een dag in het leven van Anne; vrouw , moeder en schrijfster voor Elle. Ze is bezig met een artikel over studentes die zich prostitueren om wat bij te verdienen voor de studie, en met een belangrijk diner voor de baas van haar man.

De Poolse filmmaakster trekt – soms wat al te nadrukkelijk – parallellen tussen de positie van de meisjes en die van Anne (ze zijn allemaal ‘in dienst’ van een man), maar Binoche is volkomen geloofwaardig als middenklassemoeder die haar eigen leven overziet . En haar seksualiteit herontdekt.

De film is geschreven door twee vrouwen, geregisseerd door een vrouw, geproduceerd door een vrouw en gaat over vrouwen…
Juliette Binoche: ‘…en mannen.’

Mannen ook, of is het hoe vrouwen mannen zien? Het is in iedere geval heel makkelijk deze film als feministisch te labelen.
‘Maar we hebben ook vrouwelijke perspectieven nodig! We hebben al heel lang de mannelijke kijk op zaken. Deze film gaat vooral over intimiteit, en het is moeilijk voor mannen om in die intimiteit te blijven. Vrouwen zijn wat dat betreft moediger. En dat hebben mannen nodig. Dat ze gedwongen worden ergens bij stil te staan en over na te denken. Films kunnen hetzelfde doen. Die laten je ook ergens over nadenken. Films kunnen helen, en acteurs zijn helers. En de film is niet tégen mannen. Neem de scène met de man die hem niet omhoog kan krijgen, die is heel teder.’

En tegelijkertijd zegt uw personage dat alle mannen in haar huis porno kijken. Haar man, haar tienerzoon, en dat het gewoon een kwestie van tijd is dat haar jongste zoon ook porno gaat kijken.
‘Ze is boos.’

Is dat niet wat ze van mannen vindt? Het is wel wat wij van mannen in deze film te zien krijgen.
‘Het is dan ook het onderwerp van de film. Ik heb veel mannen horen zeggen dat als ze naar porno kijken dat voor hun niets voorstelt, terwijl vrouwen zich daardoor beledigd voelen. Dat is een feit. Waarom is het zo? Weet ik niet, en de film probeert dat ook niet te beantwoorden . Maar de film wil er wel even op wijzen. (korte stilte) Vind je dat de film te streng is voor mannen?’

Als je alle mannen bekijkt, zit er niet een goeie tussen…
‘Maar de meisjes zijn ook onverantwoordelijk. Ze worden niet afgeschilderd als slachtoffers. Het gaat niet over de goeden tegen de slechten. Maar ja, wat voor man ben je als je naar de hoeren gaat..'


Leest u alle scripts die u krijgt?
‘Mensen lezen ze voor me en geven me een script als ze denken dat ik het interessant zou vinden.’

Is het voor een actrice lastiger een oeuvre op te bouwen dan voor een regisseur ? Je bent toch afhankelijk van scripts van anderen, en je moet maar net gecast worden.
‘Ik ben zelf op Bruno Dumont afgestapt voor een film, en ook op Michael Haneke, Abbas Kiarostami en Olivier Assayas. Zo kun je wel degelijk zelf een oeuvre opbouwen. Ik houd van regisseurs die risico’s nemen. Zoals Malgorzata.’

Bent u ijdel?
‘Ik probeer van niet. En als je mij in deze film ziet, kan je dat ook niet zeggen. (schaterlacht) Uiteindelijk gaat het niet om de buitenkant , maar om wat er van binnen gebeurt. Vooraf maak ik wel keuzes over hoe ik eruit ga zien, maar daarna is het voorbij. Ik moet me helemaal kunnen overgeven aan een rol. Alles loslaten en op zoek gaan naar de waarheid.’

Neem de masturbatiescène. Weet u dan precies waar de camera staat?
‘ Tuurlijk.’

U verliest u zich dan niet even?
‘Nee, ik heb die scène vooraf goed bestudeerd. Malgorzata had een aantal filmpjes van het internet geplukt van vrouwen die aan het masturberen waren. Die heb ik bekeken. Ik heb haar gevraagd welk moment in de masturbatie ze wilde hebben, want in die internetfilmpjes kon je goed zien welke stadia er allemaal waren. Het moment waarop iemand klaarkomt, bijvoorbeeld, of als ze zich voor het eerst aanraken. Dat was belangrijk voor mijn personage, want hoewel ze walgde van wat ze allemaal hoorde, en er ook boos over werd, raakte ze er ook opgewonden van.’



U grijpt bij zoiets niet terug op eigen ervaringen?
‘Tuurlijk niet. Ik ben actrice. Dacht je dat het echt was?’

Ik kan me voorstellen dat je teruggaat naar eigen herinneringen…
‘Nee. Acteren is creëren. Je bent een kunstenaar. Als je jezelf speelt wordt het een documentaire. Ik ben geïnteresseerd in rollen waarin ik de ziel en het hart van mensen raak.’

Hoe bereik je dat?
‘Met mijn lichaam en geest. Dat is mijn werk.’

Wilt u ze veranderen of raken?
‘Niet veranderen, want ik weet dat je niemand kan veranderen. Alleen als ze het echt willen, maar als ze het niet willen lukt het niet. Dan kan je ze hooguit een bepaalde richting op sturen.’

U speelde recent in een film van regisseur Bruno Dumont, die aan journalisten nooit iets wil vertellen over de betekenis of de bedoeling van zijn films. Deelt hij dat wel met de acteurs?
‘Nee. En ik wil het niet weten ook. Film is geen boek, geen dissertatie of artikel. Het is iets heel intiems, iets verborgens. Je kunt het met een regisseur over zijn visie hebben, maar je vraagt niet naar een uitleg. Want je mag die uitleg nooit spelen. Acteren is veel subtieler. Ik geloof wel dat er een verbond bestaat tussen regisseur en acteur en crew. Waarbinnen je samen iets met de kijker wil delen. En dat kan het best als je een omgeving creëert waarin iedereen zich veilig voelt.’

Wat is uw rol in het creëren van die omgeving? U gaat alweer even mee. Twintig, of nee, bijna  dertig jaar, inmiddels.
‘Toch niet zoveel? Maar dankjewel. En het waren goeie jaren! (lacht) Sfeer op de set begint niet met een idee, maar hangt vooral samen met hoe je dingen benadert. Ik hou zelf enorm van stilte voor ik begin. Omdat die stilte benadrukt dat er iets gaat gebeuren. Het zorgt ook voor rust. Als er te veel anticipatie is, als je jezelf te veel wilt bewijzen, wordt het iets anders.
Veel acteurs werken zo, die willen aan zichzelf of een ander iets bewijzen. Maar als je begint vanuit die stilte, niets wil dwingen, kom je vaak tot iets veel mooiers. Het is net als luisteren. Als je alles van tevoren weet is er geen ruimte meer voor de ander. Maar als je je open stelt is alles mogelijk.'
 
Moet je niet weten wat je wil gaan spelen?
‘Analyseren en reflecteren doe je ervoor of erna. Acteren doe je in een onbekende plek. Als je daar iets instopt wat je al kent, als je alles probeert te begrijpen en benoemen dood je de creatie. Voordat we iets opnemen, heb ik geen idee wat er gaat gebeuren. Hoe het ritme zal zijn, wat de kwaliteit zal zijn. Vaak ontstaat vanuit een ongelukje iets moois. Iets echts. Juist omdat het zo onvoorstelbaar was.’

Is dat waarom u blijft acteren?
‘Ik ken het waarom niet en wil het niet weten ook. Ik weet wel dat ik mezelf moet uitdrukken. Ik heb vroeger lang getwijfeld of ik schilder of actrice wilde worden, maar ik heb altijd geweten dat ik iets moet creëren. Net als mijn ouders , die beiden kunstenaar waren.’

Zou u zonder acteren kunnen?
‘Tuurlijk. Maar dan zou ik op een ander gebied iets moeten maken. Dan werd ik bakker, of zo.’