De Roemeense New Wave, dat is het label dat sinds begin 2000 op iedere rauw- realistische film uit Roemenië wordt geplakt. Het is maar de vraag hoe lang iets nieuw kan blijven, maar opvallend is wel dat de kwaliteit van de films uit Roemenië al die tijd hoog is gebleven. Van Cristi Puiu’s Stuff and Dough uit 2001 tot en met Cristian Mungiu’s Beyond the Hills, die op het afgelopen filmfestival van Cannes nog twee prijzen kreeg; voor beste scenario en voor beste actrice (gedeeld door beide hoofdrolspeelsters). Die prijzen volgden op de Gouden Palm die Mungiu al had gekregen voor de voorganger van Beyond the Hills: arthouse-hit 4 Maanden, 3 weken & 2 dagen (2007).
Toch grappig hoe een klein filmland als Roemenië een eiland vol Palmen kan planten, terwijl we in Nederland de route naar dat eiland nog niet eens gevonden hebben. Maar goed, de Roemenen hebben dan ook jaren een dictatuur gehad, wat veel stof voor verhalen oplevert. De mazzelaars.
Beyond the Hills gaat niet over de Ceausescu-jaren. En toch weer wel, vertelt de 44-jarige Mungiu daags na de wereldpremière van de film in Cannes. De film is gebaseerd op een geruchtmakende gebeurtenis in een klein dorpje in de republiek Moldavië, een achtergebleven regio in het noordoosten van Roemenië. Daar kwam in 2005 een jonge vrouw om het leven toen een priester en een handvol nonnen ervan overtuigd waren dat ze bezeten was en de duivel probeerden uit te drijven. De vrouw was op weg naar Duitsland en kwam in het klooster vragen of een van de nonnen, met wie ze als kind in het weeshuis had gezeten en een relatie had gehad, met haar mee wilde.
Cristian Mungiu: ‘Die zaak kreeg destijds veel aandacht en dat weerhield mij er juist van er een film over te maken. Ik ben van gedachten veranderd toen ik vorig jaar ontdekte dat die zaak de mensen nog steeds verdeelde. Ze waren ofwel fel tegen de priester, die zijn moraal aan de vrouw wilde opleggen, of juist voor hem, omdat ze vonden dat we in een amorele tijd leven en dat de officiële instanties niets voor haar deden. Terwijl de priester haar nog wel probeerde te helpen. Daardoor zei het onderwerp niet alleen iets over geloof, maar ook over de Roemeense maatschappij. En eigenlijk over elke maatschappij. Ik vind het namelijk veel te makkelijk om te zeggen dat de priester fout was, terwijl hij als enige iets probeerde te doen en we in Roemenië tegenwoordig vooral onverschillig staan tegenover onze medemens.’
Beyond the Hills van Cristian Mungiu, over een duiveluitdrijving in Roemenië, plaatst vraagtekens bij de christelijke moraal in dat land.
Is onverschilligheid niet ook iets economisch?
'Als je in armoede leeft verandert inderdaad je morele kompas. Je raakt je compassie met de ander kwijt. Je bent in oorlog met je omgeving en probeert iedere dag te overleven. En ik zeg ook niet dat er geen problemen zijn in Roemenië, maar het is 25 jaar na de val van het communisme en het wordt toch tijd dat we ons verbeteren. Mijn punt is dat terwijl het christelijke geloof heel belangrijk is in Roemenië , je dat niet kunt terugzien in de moraal van de Roemenen. Ze zijn nu bezig een kathedraal te bouwen van een half miljard euro. Terwijl er nog zoveel dingen moeten gebeuren op het gebied van zorg, onderwijs…’
Is deze film een soort les?
‘Films moeten niet onderwijzen. Films moeten geen doel of conclusie hebben. Ze moeten mensen uitdagen na te denken over hun eigen opvattingen. Ik vel in mijn film geen oordeel over wie schuldig is en wie niet. Ik laat zien hoe iedereen handelde en waarom. Zodat de kijker zelf kan bepalen hoe hij gehandeld zou hebben. Weet je: eerst vertellen je ouders wat jouw waarden zijn en dan de omgeving. Maar als je oud genoeg bent ga je je afvragen of dat inderdaad jouw waarden zijn. Ik hoop dat deze film daar dan bij helpt.’
Wat denkt u: Wordt de orthodoxe Kerk in Roemenië door deze film opgeschud?
‘Ik denk het niet. Ik denk niet dat films de Kerk kunnen wakker schudden. Het is ook een oneerlijk gevecht. Film is niet populair in Roemenië. Vooral mijn soort films niet.’
Terwijl de Roemeense cinema het internationaal zo goed doet.
‘Internationaal, ja. Thuis niet. En deze film is al niet makkelijk voor filmliefhebbers. Hij duurt erg lang. Omdat ik wilde begrijpen hoe zoiets kon gebeuren. Hoe ze eerst heel beleefd met elkaar omgaan en praten, en hoe dat langzaam zo verschuift dat de priester het idee krijgt dat de vrouw niet zelf verantwoordelijk is voor haar acties, maar iets buiten haar. Een soort boosaardige geest. Een duivel. Mijn film laat zien wat er gebeurt als je het geloof te letterlijk neemt. Als je hysterisch op zoek gaat naar een rode kop met hoorns, en niet kijkt naar wat de christelijke waarden echt zouden moeten vertegenwoordigen. Waarom is het toch zo moeilijk te accepteren dat iemand anders is dan jij, zonder dat je gelijk denkt dat je eigen waarden daarmee worden aangevallen? Want zo vreemd als de jonge vrouw voor de nonnen en de priester is, zo vreemd is de groep voor haar. Maar als we elkaar willen begrijpen zullen we ons in de ander moeten verplaatsten. Dus ook in de priester! In werkelijkheid gebeurde dat niet . Daar werd de priester al een dag nadat bekend werd wat er gebeurd was uit zijn ambt gezet. Wat volgens mij geen vruchtbare aanpak is. Daarom hoop ik dat de kerkleiders naar de film gaan kijken, en dat ze hun mening vormen nádat ze de film hebben gezien.’
De twee hoofdrolspeelsters hadden nog nooit in een film gespeeld. Nam u geen groot risico?
‘Nee. Ik denk dat ik inmiddels genoeg ervaring heb om tijdens de casting te kunnen zien of iemand het aankan. Voor mij was het belangrijk dat de actrices leken op de vrouwen zoals ik ze beschreven had. En dat ze met een Moldavisch accent spraken , omdat Moldavië een wat minder ontwikkelde regio is. Wat mijn keuze enorm beperkte. Maar toen ik met de actrices sprak wist ik dat ze het aan zouden kunnen. Dat ze de energie en eenvoud hadden die nodig was voor de rol.’
De jury in Cannes gaf Mungiu gelijk, en beloonde beide actrices – Cosmina Stratan en Cristina Flutur – met de prijs voor beste actrice.