Wuthering Heights van Emily Brontë is al vaak verfilmd, maar Andrea Arnold wist aan al die versies iets toe te voegen. ‘Heathcliff is een van de minst begrepen personages uit de wereldliteratuur.’

Ik las het boek in mijn tienerjaren,’ zegt de Britse filmmaakster Andrea Arnold eind januari tijdens het filmfestival van Rotterdam: ‘ Sindsdien heeft het me altijd gefascineerd. En dat geldt ongetwijfeld ook voor al die andere mensen die dat boek wilden verfilmen.’

Het boek is de destijds (1847) controversiële, maar inmiddels klassieke roman Wuthering Heights van Emily Brontë. Over de haatdragende vreemdeling Heathcliff, die op de woeste hoogten van Yorkshire twee families, waaronder die van zijn grote liefde Cathy, in het verderf stort.

Het boek werd al vaker verfilmd – veertien keer volgens de Internet Movie Database – maar de vijftigjarige Arnold, maker van eigenzinnige films als Red Road en Fish Tank, wist aan al die versies iets toe te voegen. Ze koos voor een naturalistische, bijna fysieke benadering. Wat ten koste ging van de gothic horrorelementen uit het boek.



Arnold: ‘Een van de eerste dingen die ik in de voorbereiding aantrof, was dat er op de heidevelden van Yorkshire helemaal geen gothic landhuizen staan. Terwijl je die in de eerdere versies altijd aantreft. En omdat ik een realistische versie wilde maken, kon ik ook niets met de rondzwervende geest van Cathy. Hoewel ik daar geloof ik toch wel iets van gehouden heb. In sfeer, tenminste.’

Uw versie is vooral Heathcliffs verhaal. Waarom zoomde u op hem in?
‘Omdat hij een van de minst begrepen personages uit de wereldliteratuur is, en ook in het boek mysterieus blijft. Hij is nogal barok.’

Begrijpt u hem?
‘Ik heb mijn best gedaan. Hij wordt beschuldigd van ernstige zaken, maar als je naar zijn jeugd kijkt, begrijp je beter waarom.’

Herkent u zich meer in hem dan in Cathy?
‘Er zit meer van hem in Emily Brontë, denk ik. Zij was ook een outsider. Hij is haar mannelijke versie, of haar id, hoe je het maar wilt noemen. Hij wordt niet goed uitgewerkt in het boek, juist omdat hij een deel van haar is. Een deel dat ze niet helemaal begrijpt.’

Heathcliff wordt gespeeld door een zwarte acteur…
‘Dat had ook een zigeuner kunnen zijn, of een Aziaat. Ik heb aanvankelijk ook naar zulke jongens gezocht, want in het boek wordt hij beschreven als “a little Lascar”, een Indische zeeman. Maar in het boek staat ook dat Heathcliff uit Liverpool komt, en daar was begin negentiende eeuw een enorme slavenmarkt. Het kan goed zijn dat hij zo in Engeland terecht is gekomen. Hoe dan ook: alle beschrijvingen van hem wijzen erop dat hij uit een heel ander gebied dan Yorkshire kwam. Ik denk dat Emily, die haar hele leven in Yorkshire heeft gewoond, zich daar altijd een outsider heeft gevoeld en dat verwerkte in Heathcliff.’



Met welk beeld begon de film voor u?
‘Het allereerste beeld dat bij me opkwam, was van de heidevlakten in Yorkshire vlak voordat het donker wordt. Wanneer de lucht en het land in elkaar overvloeien. En dan zien we ergens in de verte een beest. Maar als we dichterbij komen zien we dat het een mens is. Een man met allemaal dode konijnen op zijn rug. Helaas lukte me het niet om dat beeld op film te krijgen. Toen ik dat wilde filmen was het te zonnig. Ik probeerde het toch, maar eerst moesten we kilometers met materiaal zeulen. En toen we begonnen met filmen had ik maar drie dode konijnen, en die vielen telkens van zijn rug. Opnieuw filmen kon niet, want daar was geen tijd en geen geld voor. En ik had ook de energie niet, eerlijk gezegd. Dat zijn verschrikkelijke momenten. Dat je iets wat je heel belangrijk voor de film vindt , niet voor elkaar krijgt. En dat heb ik eigenlijk elke film wel. Dat de harde werkelijkheid mijn plannen dwarsboomt.’

Bent u dan ook altijd teleurgesteld?
‘Ik ben erg streng over mijn werk.’

Soms worden dingen toch beter dan verwacht?
‘Niet bij mij. Soms zijn er een paar dingen die beter uitpakken, maar het geheel valt altijd tegen. Ik las laatst iets over de beeldhouwer Giacometti. Een model van hem zei dat hij elke keer dat ze voor hem modelleerde een van pijn verwrongen gezicht had. Omdat hij wat hij in zijn hoofd had nooit helemaal kon omzetten.’

Uw films worden goed ontvangen. U bent wel erg streng voor uzelf…
‘Ben ik ook.’

Bent u ook zo streng voor uw acteurs?
‘Dat hoop ik niet. Veel van mijn vrienden zijn acteurs. En we hadden een zware tijd tijdens de opnamen, maar juist daarom trokken we naar elkaar toe.’

U heeft veel met veel niet-professionele acteurs gewerkt. Waarom?
‘ Ik probeer een zo echt mogelijke wereld te creëren en dat lukt me het best met non-professionals. Ik wilde ook een rauwheid in Wuthering Heights, en denk dat non-professionals die het best kunnen verzorgen.’

Waarom?
‘Rauw is onvoorspelbaar, dat je de controle kwijt bent. Van non-professionals weet je nooit wat ze gaan doen. En dan krijg je iets verrassends. Iets authentieks.’

Gaan ze niet te veel hun best doen om te acteren?
‘Natuurlijk weten non-professionals wel dat er een camera is, maar ze weten nog niet wat het effect is van wat ze allemaal doen. Robert Bresson, de Franse filmkunstenaar en -pionier, zei ooit dat als mensen één keer hebben geacteerd ze voorgoed verpest zijn. Want dan zijn ze zich te veel bewust van hoe ze overkomen op camera.’

U besteedt in Wuthering Heights veel aandacht aan allerlei beesten die op de heidevlakten leven. Waarom bent u zo gefascineerd door beesten?
‘Geen idee, maar ik heb dat mijn hele leven al. Ik moet me echt inhouden om die Yorkshire mot, die we nu in de film zien, niet twintig minuten lang te volgen. Dat is geen grap . Ik kan echt uren naar die mot kijken. Ik kan niet goed uitleggen waarom. Ik zal dat binnenkort toch eens moeten analyseren.’