Schoonheid en begeerte

‘Ik las het boek alleen maar vanwege de kaft,’ bekent de 28-jarige Zuid-Afrikaanse regisseur Oliver Hermanus. ‘Helemaal zwart en met gouden letters.’ Hij heeft het over de novelle Der Tod in Venedig (1912) van Thomas Mann, waar Luchino Visconti later de filmklassieker Morte a Venezia (Death in Venice) (1971) op baseerde.

Over een oudere componist die bevangen wordt door de schoonheid van de jonge Tadzio. ‘ Mann presenteert Tadzio in dat boek als het ideaalbeeld van schoonheid, nooit als object van begeerte. Maar toen ik zijn boek las wist ik zeker dat Mann loog , want tussen de regels door proefde ik de lust. Later, toen ik zijn dagboeken las, bleek dat ik gelijk had. Hij had het boek gebaseerd op een eigen reis naar Venetië en is daar zelf voor een jongeman gevallen. En zijn gevoelens gingen veel verder dan iets abstracts als waardering voor schoonheid.’

Toch heet Hermanus’ film Skoonheid, maar dat is vooral omdat hij een film wilde maken over ‘schoonheid als negatieve invloed. Zoals in mijn verhaal. François is een Afrikaner van middelbare leeftijd, die zichzelf alleen ziet in termen van geld en maatschappelijk succes. En dan loopt de mooie jongeman Christian zijn leven binnen. Ze treffen elkaar op een trouwerij en gelijk als Christian de kamer binnenloopt heeft hij waarde. Iedereen kijkt naar hem, wil bij hem zijn. François heeft daar een hekel aan, maar hij is er ook jaloers op en verlangt er naar.’

François is getrouwd en heeft kinderen, maar heeft ook seks met mannen.…
‘Toen we hadden vastgesteld wie in onze film de kijker is en wie het object, hebben we François verder uitgediept. Zijn seksuele repressie is heel interessant, want tijdens onze research kwamen we erachter dat er mannen zijn die, hoewel ze vinden dat ze niet homoseksueel zijn, toch seks hebben met andere mannen. Het is alsof ze die kant van zichzelf hebben weggestopt in een apart plekje in hun brein, hun persoonlijkheid.’

Maar ze zien het toch wel als seks?
‘Ze zouden zich omschrijven als mannen die seks hebben met mannen. En dat is voor hun geen levenswijze, of levenskeuze, eer- der een fysieke activiteit. Er zijn ook regels. Het moet min of meer anoniem zijn en er mag niet gekust worden op de mond. Want kussen betekent intimiteit en gevoel, en op de een of andere manier hebben ze dat gevoel helemaal uit de handeling gehaald. Het is voor hun vooral functioneel.’

Vandaar dat de groepsseks op de farm, in het begin van de film, er zo mechanisch en levenloos uitziet?
‘Ja, het mocht vooral niet aantrekkelijk of opwindend zijn. En het mocht er ook niet zo uitzien alsof de mannen zich tot elkaar aangetrokken voelden.’

En op het moment dat François zich wel aangetrokken voelt tot een andere man…
‘Dan stort zijn zorgvuldig opgebouwde schijnwereld in elkaar.’

Is homoseksualiteit een taboe in Zuid-Afrika?
‘Nee, Zuid-Afrika is een van de weinige landen in de wereld waar je als homo kunt trouwen en kinderen adopteren. Ik geloof dat er wereldwijd vijf landen zijn waar dat kan. Nederland is er daar ook een van. Zo zijn we in een land dat ooit vergeven was van apartheid en onderdrukking veranderd in een van de vrijzinnigste landen ter wereld.’

En hoe wordt in de Afrikaner-gemeenschap gereageerd op homoseksualiteit?
‘Minder afwijzend dan in de zwarte gemeenschap.’

François had zich helemaal niet hoeven verstoppen?
‘Zijn probleem is niet dat hij Afrikaner is, maar dat hij te oud is. Hij diende in het leger in de jaren tachtig en werd klaargestoomd voor een systeem dat kort daarna uit elkaar viel. Maar François kon niet mee veranderen. De apartheid zit nog in zijn hoofd.’

Is Skoonheid daarmee ook een politieke film?
(lacht) ‘Alles in Zuid-Afrika is politiek.’

Was het moeilijk iemand te vinden die François wilde spelen?
‘Dat dachten we aanvankelijk wel, en we vertelden de mensen die op auditie kwamen niet van tevoren wat ze allemaal zouden moeten spelen.’

U vertelde ze niet over de groepsseks op de farm…
‘Dat deden we pas toen we nog maar een heel kort lijstje met kandidaten hadden. Uiteindelijk hebben we voor Deon Lotz gekozen, die niet één keer met zijn ogen knipperde toen we vertelden wat er allemaal van hem verwacht zou worden. Deon weet heel goed wie hij is en was dan ook niet bang dat iemand hem zou verwarren met François. En hij rende het hoofd van François zo in en uit. Elke avond was hij weer gewoon Deon.’

Ook op de dag dat hij de verkrachtingsscène moest spelen?
‘Dat soort scènes zijn heel technisch. Dat wordt ruim van tevoren allemaal doorgenomen met een stuntcoördinator.’

Stuntcoördinator?
‘Ja, want ze slaan elkaar. En ze moesten eerst leren hoe je dat doet. En hoe ze bloedcapsules laten knappen. Zo’n scène is bijna een dans, ballet. Natuurlijk voelen ze wel allerlei emoties op de dag van de opnamen, maar omdat ze zo veel gerepeteerd hebben is het ook heel functioneel.’

Wat is de rol van de regisseur bij zo’n scène?
‘Ik moest de acteurs in de juiste stemming brengen. Ze mochten tussen de opnamen niet met elkaar praten , en ik had ze ook gescheiden kleedkamers gegeven. Er waren geen andere mensen op de set, alleen een camera. En alleen ik mocht die dag met Dean praten. Dat zorgt voor spanning en intensiteit. Vooral bij Charlie Keegan die Christian speelt. Die werd echt bang voor Deon. Op die dag waren ze ook alleen Christian en François, nooit Charlie en Deon. Hoe langer de opnamen duurden, hoe moeilijker het voor Charlie werd. En aan het einde van de dag wilde hij niet meer met Deon praten.’

En hoe bepaal je wat je wilt laten zien?
‘Die scène gaat voor mij vooral over vernietiging; het object van begeerte wordt vernietigd. Male rape is een taboe-onderwerp, zeker in Zuid-Afrika, en ik wilde het laten zien, niet alleen suggereren. Helemaal omdat we ook die scène op de farm al hebben gehad. Hij verdeelt het publiek, dat weet ik. Sommigen zullen grote moeite hebben om door te kijken. Maar dat was ook de bedoeling. Je moet toch verder met François, ook als je weet wat hij heeft gedaan.’