Een van de verrassingen op het filmfestival van Berlijn was dit jaar Frances Ha van Noah Baumbach (Greenberg, Margot at the Wedding). Een zonder veel ophef geproduceerde lowbudgetkomedie in zwart-wit die de regisseur in nauwe samenwerking met hoofdrolspeelster Greta Gerwigontwikkelde.
Een hartveroverende grotestadsfantasie over dansen, vriendschap en volwassen worden. Bij eerdere films moest Noah Baumbach telkens constateren dat het eindresultaat veel somberder was geworden dan hij van plan was, en soms zelfs cynisch werd genoemd . Deze keer heeft hij het gevoel dat hij dicht bij het oorspronkelijke idee is gebleven.
Frances (Gerwig) is 27 – al behoorlijk oud volgens een van haar vrienden. Ze droomt nog steeds van een danscarrière in New York, maar de realiteit is weerbarstig. Gelukkig heeft ze een beste vriendin, Sophie, met wie ze een appartement deelt. Met Sophie kan ze speelvechten in het park en verhalen vertellen voor het slapengaan. Tot Sophie plotseling een andere keuze maakt. Met aandoenlijk optimisme en talent voor onhandige beslissingen struikelt Frances dapper verder.
Frances Ha gaat over een jonge vrouw die er moeite mee heeft haar beste vriendin haar eigen weg te laten gaan. Regisseur Noah Baumbach ontwikkelde de lowbudgetkomedie samen met hoofdrolspeelster Greta Gerwig.
Toen Noah Baumbach en Greta Gerwig hieraan begonnen, wisten ze nog helemaal niet waar het over zou gaan, zoals ze uitleggen op de Berlijnse persconferentie en in het aansluitende rondetafelgesprek met journalisten. Baumbach serieus en bedachtzaam formulerend , Gerwig laconiek en met onbevangen enthousiasme. Ongeveer zoals hun rolverdeling bij het maken van de film was.
Allerlei invallen
Voor het begin moeten we terug naar Greenberg, Baumbachs studie van midlifeneurosen met Ben Stiller als teleurgestelde veertiger in de titelrol. Gerwig was daarin Stillers tegenpool, de twintig jaar jongere Florence die ondanks alles bereid is om sympathie voor Greenberg te koesteren.
‘Ik wilde graag weer een film met Greta maken,’ memoreert Baumbach. ‘In Greenberg is ze niet alleen ontroerend en heel erg echt, maar ook tamelijk grappig. Door de toon van de film bleef dat laatste echter op de achtergrond. Ik wilde iets maken waarin haar talent voor fysieke komedie meer tot zijn recht zou kunnen komen. Dus ik vroeg haar of ze misschien ideetjes had, voorvallen uit haar eigen leven, observaties, enzovoorts .’
Gerwig heeft filosofie gestudeerd en was als scenarioschrijfster en actrice betrokken bij een groep onafhankelijke filmmakers in New York. Dat had haar al de kwalificatie ‘queen of indie cinema’ opgeleverd. Als reactie op Baumbachs suggestie stuurde ze hem drie kantjes met allerlei invallen, losse scènes en karakterschetsjes. Het dansidee zat daar al bij, want ze kende in New York veel dansers.
In de mailwisseling die op gang kwam, groeiden die flarden uit tot een scenario. Personages en karakters waren aanvankelijk belangrijker dan het verhaal. De steeds wisselende verblijfplaatsen van Frances gingen de vorm bepalen. Baumbach vergelijkt de film graag met een roadmovie zonder duidelijke bestemming. ‘Het vinden van een plek in je leven waar je thuishoort werd een thema. Dat Frances tenslotte accepteert dat sommige dingen anders uitpakken dan in haar fantasie, vond ik ontroerend.’
Maffe trekjes
De speelse structuur en de soms heerlijk langs elkaar schuivende dialogen wekken de indruk dat er bij het draaien volop is geïmproviseerd, maar dat is gezichtsbedrog. Er werd volledig volgens script gewerkt en alles moest precies goed zijn. Baumbach: ‘Het kost veel moeite om het moeiteloos te laten lijken.’
Net als Frances in de film is ook Greta Gerwig vanuit Sacramento, Californië naar de wereldstad New York gekomen. Haar eigen ouders spelen zelfs de ouders van Frances. Verleidelijk dus te veronderstellen dat veel op haar eigen leven is gebaseerd. Gerwig wil die suggestie echter flink relativeren.
‘Sommige dingen zijn wel autobiografisch, maar heel veel is verzonnen. Dat raakt vervolgens zo met elkaar vermengd, dat ik het niet meer voel als iets uit mijn eigen leven. Frances heeft maffe trekjes en kan flink doordrammen. Dat heb ik niet. Wel heb ik dat hoopvolle optimisme met haar gemeen. Ik zie mezelf niet als een traditionele comédienne, maar iets moet wel een zekere lichtheid hebben, wil ik me aangesproken voelen. Ik ben geïnteresseerd in droevige dingen die grappig zijn, en grappige dingen die droevig zijn. Er is niets waar ik meer van hou dan een grap die niet werkt.’
Het mag dan niet echt autobiografisch zijn, de pijn die Frances voelt als Sophie haar verlaat, is wel degelijk gebaseerd op een eigen ervaring van Gerwig. ‘In mijn studietijd heb ik met vijf andere meiden een tweepersoons appartement gedeeld. Het was een puinhoop, maar het was geweldig. Ik heb twee jaar op een luchtbed op de grond geslapen. Het voelde als familie en het was een traumatische ervaring toen ik daar wegging. Ik hou nog steeds veel van groepservaringen, zoals bijvoorbeeld op een filmset.’
Nouvelle vague
Wat Gerwig ook deelt met Frances is de vreugde van het wonen in New York. ‘Ik dans zelf niet echt over straat zoals Frances in de film, maar zo voel ik me soms wel. Die bruisende stad met al die mensen die ik overal tegenkom, is een belevenis die me soms overrompelt.’
Voor Baumbach heeft die scène weer een andere betekenis. Het nummer ‘Modern Love’ van David Bowie, dat we horen terwijl Frances door de straten rent, gebruikte de Franse filmmaker Leos Carax bij een vergelijkbaar tafereel in Mauvais Sang. Baumbach heeft zijn liefde voor de Franse film en speciaal de nouvelle vague nooit onder stoelen of banken gestoken. Ook Frances Ha straalt dat uit. Het is niet opgezet als een statement tegen de traditionele Hollywoodfilm.
Toch is Gerwig er trots op dat Frances Ha een verhaal vertelt over vriendschap en niet over verliefdheid of seksuele ontmoetingen. Dat is tamelijk uitzonderlijk. Ze weet waar ze het over heeft. Als actrice krijgt ze veel scripts te lezen en een romantische relatie of het ontbreken daarvan is de drijvende kracht achter de meeste vrouwenrollen. ‘ Terwijl een verbroken vriendschap net zo veel pijn kan doen als een mislukte romance, en het is moeilijker uit te leggen.Er zijn ook weinig liedjes over.’