Voor dEUS, de band van Antwerpenaar Tom Barman, was 2012 een razend druk en propvol jaar met 120 optredens in 27 landen. Het laatste concert vond plaats op 16 september in Madrid. Erg veel tijd om daarvan bij te komen was er niet. Vijf dagen later stond hij handjes te schudden met zijn kersverse VPRO-collega’s. ‘ Tom, dit is de regisseur. Hallo. Aangenaam. Hier zijn jullie tickets. Over twee uur gaat het vliegtuig.’ Ze zijn dus ‘holderdebolder’ vertrokken.
dEUS-voorman Tom Barman is verteller en gids in Shot on Location, een zesdelige VPRO-televisieserie waarin wekelijks een modern-klassieke stadsfilm centraal staat. 'Bij goeie cinema moet je ook links en rechts van het scherm voelen dat de wereld er is.'
Tom Barman (41) is verteller en gids in Shot on Location, een zesdelige
televisieserie waarin wekelijks een modern-klassieke stadsfilm centraal staat
middels reportages met sfeerimpressies en interviews met betrokkenen. Het idee
mag oorspronkelijk zijn ontleend aan de documentaire-serie Classic Albums, over
de totstandkoming van klassieke popplaten, in de uitwerking lijkt het
filmprogramma er in de verste verte niet op.
Die eerste reis naar
Berlijn, in het spoor van
Das Leben der Anderen, was wat dat aangaat nogal een waagstuk. Ter plekke en
al doende moesten ze de vorm van het programma zien te vinden, zegt Barman, die
zichzelf geen al te overdreven natuurlijke ‘journalistieke reflexen’ toedicht.
Dat de zanger/componist en maker van verschillende videoclips en één speelfilm,
Any Way The Wind Blows (2003), in toenemende mate wordt gevraagd om
bijvoorbeeld een filmavond aan elkaar te praten, dankt hij naar eigen zeggen
vooral aan het feit dat men in Nederland graag een ‘hyperkinetische,
enthousiaste Belg’ inhuurt.
Eigen visie
Hij
komt met vertraging uit Gent gereden. In zijn ‘dertig jaar oude auto met te
kleine ruitenwissers’ (hij maakt een slap wuivend gebaar) zat hij vast in de
regen in het Antwerpse verkeer. Of het leuk was in Gent? Een ontwijkende blik. ‘
Ik heb niet meer dan twee uur geslapen.’ Onder de korte mouw van zijn zwarte T-
shirt is op zijn rechterbovenarm een filmrol zichtbaar, links piept de aanzet
van een microfoon met snoer onder zijn mouw uit. In het lunchtentje in de buurt
van de Antwerpse Stadsschouwburg spreekt hij graag af, vooral met het oog op de
kwaliteit van de witte wijn.
‘Heb jij al gegeten?’ Hij realiseerde
zich meteen terdege dat het hele plan, even simpel als mooi, evengoed op een
fiasco kon uitlopen. ‘Ik zei tegen de producer: mij met drie mensen op een set
neerzetten, dat is of het beste of het slechtste idee dat je kunt hebben.’
Hoezo?
‘Ik heb mijn eigen visie – het gevaar van too many cooks in
the kitchen. Maar het klikt fantastisch.’
Met Lotje IJzermans (
eindredactie), Britta Hosman (regie), Pim Hawinkels (camera/ montage), Frithjof
Kalf (montage) en Mark Witte (geluid) is hij verantwoordelijk voor de reeks.
Over het resultaat van hun inspanningen wil hij in alle bescheidenheid geen al
te hoge verwachtingen wekken, maar vanzelf ging het zeker in den beginne niet.
Toen hij midden in een interview op de trappen van het Stasimuseum een
opgewonden regisseur achter de camera zag gebaren en stellig ‘Essentie!’ hoorde
roepen, dacht hij wel even: shit, wat krijgen we nou! Mettertijd is het een
running gag geworden. ‘Es-sen-tie!’ Lachen dus. Hij heeft nu al heimwee, terwijl
het werk nog lang niet af is voor alle afleveringen.
Zware films
Tom Barman is een filmfreak. ‘Biografieën van
muzikanten? Wat ik daarvan heb gelezen, kun je op de vingers van een hand tellen
.’ Maar over film heeft hij alles verslonden wat los- en vastzit, de ene
biografie na de andere. Toch zijn de vragen die spontaan bij hem opborrelen
tijdens het draaien van de serie niet per se van het soort: welke filmer heeft u
geïnspireerd? Of: hoe is dat ene shot tot stand gekomen? Sterker, het was goed
dat zijn collega’s hem er af en toe aan herinnerden dat ze een fílmprogramma aan
het maken waren. Hij is in eerste instantie geïnteresseerd in de
maatschappelijke thema’s die de films aanroeren (‘het zijn inderdaad nogal zware
films’) en de historische achtergrond ervan.
‘Als ik iets stom
vind, is het dat ik op school tijdens de geschiedenisles niet beter heb opgelet
. Dat zeg ik zonder koketterie. Of het nou gaat om de schietpartij van
Bloody Sunday, waarbij onbewapende Ierse demonstranten door Britse soldaten
werden neergemaaid, of de obsessieve overgeorganiseerdheid van het Oost-Duitse
regime in Das Leben der Anderen: dat zijn de interessante onderwerpen.’
En om dan meteen maar het rijtje af te maken, in willekeurige volgorde:
Van God los is vrijelijk gebaseerd op de verrichtingen van de Bende van
Venlo; in
Leaving Las Vegas drinkt de hoofdfiguur, gespeeld door
Nicolas Cage, zich dood;
Trainspotting portretteert het junkieleven in Edinburgh en
Gomorra laat zien hoe de mafia arme Napolitanen in de greep houdt.
VHS-generatie
De formule waarop ze uitkwamen, is doodeenvoudig
. ‘Je dompelt je een paar dagen onder in de sfeer van een film en je komt met
zijn allen vanzelf tot een paar bedenkingen en analyses.’ Die deelt hij
vervolgens met de kijker, terwijl hij opgaat in het straatbeeld of een balletje
trapt met kinderen, via een voiceover. Ook dat was wennen. ‘Ik heb de schurft
aan mijn praatstem.’
Het voordeel van deze aanpak: hij leent zich
net zo makkelijk voor andere thema’s. Zoals daar zijn: strandfilms (dat was de
andere running gag, wanneer ze in de regen stonden te filmen) en – wel serieus
– films met een sterke vrouw in de hoofdrol.
Hij is van de ‘VHS-
generatie’, zegt hij. ‘Eindeloos videobanden kijken. Tot mijn dertiende vooral
horrorfilms. Op mijn veertiende verjaardag kreeg ik van mijn vader het mooiste
cadeau van mijn leven: een abonnement op de beste videotheek van het land. Dat
kostte veel geld, het was een sjieke videotheek hier vlakbij in de Jodenbuurt.
Video Library heette die. Zo is het begonnen. Italiaanse, Zweedse, Franse films
, ik zag alles. Ik ben niet iemand die alleen van arthousefilms houdt. En ik was
natuurlijk in de weer als thuisfilmer. Kilometers heb ik geschoten op super-8
.’
Toen hij zich op zijn vijftiende aanmeldde voor een cursus
scenarioschrijven aan de zomeruniversiteit, kreeg hij te horen dat hij te jong
was. Maar intussen was klip en klaar wat hij wilde: naar de filmschool in
Brussel. Die heeft hij niet afgemaakt. ‘Ik zakte voor een theoretisch vak. Dat
was het einde.’
En hij vertelt hoe hij zich in de muziek als
videoclipregisseur op een terloopse manier technisch verder heeft kunnen
ontwikkelen. Op het moment werkt hij aan drie verschillende filmscenario’s
tegelijk, met hulp van anderen. Hij neemt er de tijd voor. Het komende jaar zal
hij vooral in de studio bezig zijn met het voltooien van de nieuwe plaat van
Magnus, zijn technoproject met de Britse producer/remixer C.J. Bolland. dEUS
staat even op een lager pitje.
Teamwork
Welke van de zes afleveringen vond je het leukst om te maken?
‘
Leaving Las Vegas. Je voelde de liefde van de mensen die de film hebben gemaakt
voor die periode in hun leven. Die film is zonder noemenswaardig budget gemaakt
en zonder permissie van de stad Las Vegas. Maar when the stars align en alles
klopt… Dat zeiden ze ook: voor hun carrières was die film baanbrekend, maar
daarna hadden ze nooit meer aan zoiets meegewerkt. Erin O’Brien, de zus van John
O’Brien, de schrijver van het boek die zelfmoord heeft gepleegd, kwam helemaal
uit Cleveland vliegen. De cameraman kwam speciaal over uit New York voor het
interview. Ongelooflijk vond ik dat. Maar Gomorra is net zo goed een favoriet.
Ik vind: bij goeie cinema moet je ook links en rechts van het scherm voelen dat
de wereld er is. Gomorra is daar een prachtig voorbeeld van.’
En leiden die reportages en gesprekken nog tot nieuwe inzichten of verrassingen
?
‘Het is niet nieuw, maar wat hopelijk uit de serie spreekt: wat
voor ongelooflijk teamwork film is en hoe het elke keer weer een klein mirakel
is dat een film wordt afgemaakt. Als het dan ook nog een heel goeie film is – ja
, dat heeft alles met geluk en serendipity te maken.
Truffaut zei: “Het duurt net zo lang om een goeie film te maken als een
slechte film.”
Het samenwerken, het delen van een visie: daar ligt
de schoonheid. Dat zeggen ze ook allemaal. En van sommige mensen, zoals de zus
van O’Brien, was ik echt ondersteboven. Of Salvatore Cantalupo, die in Gomorra
de kleermaker speelt. Een doorgewinterde toneelacteur, geboren en getogen in
Napels. Die man kwam met een boodschap, hij wou iets gezegd hebben. Ik ga het
niet verklappen, maar hij is zo’n mooie, charismatische mens. Hij zei over die
film: de rol van mijn leven. That’s the real thing.
Maar echt een
verrassing? Eens kijken… Venlo! Als je eerst in Las Vegas bent geweest en in
Napels, waar altijd wat loos is, ga je toch met andere verwachtingen naar Venlo
. Maar het was interessant en
Pieter Kuijpers, de regisseur, kon er erg goed over vertellen. We zijn het
café in gegaan en hebben mensen vragen gesteld over die periode. En zo hebben we
niet alleen de radertjes blootgelegd van de totstandkoming van die film, maar
ook hier weer: de maatschappelijke context, waarom het zo uit de hand heeft
kunnen lopen.’
Voor Tom Barman is Shot on Location geslaagd als het
in de buurt komt van een intensief nagesprek na afloop van een goede film. ‘Met
twee vrienden ben ik naar
Jagten geweest. We kwamen er niet los van, uren hebben we erover gesproken.
Een groter compliment kun je makers niet geven: mensen die praten over het
bestaan aan de hand van een film.’