Interview: Alice Rohrwacher over Le meraviglie

De Italiaanse filmmaakster Alice Rohrwacher, zus van actrice Alba, kreeg vorig jaar in Cannes voor Le meraviglie de Grand Prix van de jury, zeg maar de prijs voor de op een na beste film van het festival (Winter Sleep van Nuri Blige Ceylan was volgens de jury de allerbeste). Geen geringe prestatie van de nog jonge Rohrwacher (1982), want Le meraviglie is pas haar tweede film (na Corpo celeste uit 2011).

Aanvankelijk stonden bij Rohrwacher woorden centraal. Ze studeerde filologie en begon haar filmcarrière als scenarioschrijfster. Maar al snel werden voor haar beelden belangrijker. Rohrwacher was in januari in Rotterdam, waar haar film draaide op het iffr, en legde uit waarom: ‘Omdat woorden dingen uit elkaar trekken. Ze onderscheiden dingen. Een beeld legt makkelijker verbanden, en kan zeer verschillende zaken met elkaar verenigen. Ik kan in één beeld dingen bij elkaar zetten die ik niet in één keer kan zeggen.’

Om precies die reden is het niet eenvoudig uit te leggen waar Le meraviglie (de wonderen) over gaat. Ja, we volgen een Duits-Italiaans gezin, bestaande uit pater familias Wolfgang, zijn vrouw Angelica en hun vier dochters, die samen teruggetrokken op een grote boerderij ergens in de buurt van Toscane wonen. Maar wanneer speelt zich dit allemaal af? Waarom leven ze zo teruggetrokken? En gaat de film eigenlijk wel over dit gezin?

Volgens Rohrwacher is dat gezin namelijk helemaal niet zo belangrijk. ‘De film gaat er vooral over hoe een streek die nog oorspronkelijk is in een pretpark verandert. Over hoe we omgaan met ons verleden. Het is op het moment erg in om dat verleden te verkopen. Om toeristische programma’s aan te bieden waarin je dat verleden kan herleven. Maar kun je het heden en verleden wel van elkaar scheiden? Als je dat doet, dan dood je het verleden. Je bevriest het om het te kunnen verkopen.’

Dat zijn grote thema’s, maar ik liet me in Le meraviglie vooral meeslepen door de dynamiek in dat gezin.
‘Dat snap ik. Je kunt ook zeggen dat de film het verhaal vertelt van de liefde van Wolfgang, de vader, voor Gelsomina, zijn oudste dochter. Hij is er zeker van dat zij zijn pad zal volgen. Hij vraagt zich niet eens af wat zij wil. Voor hem ligt al vast dat ze, net als hij, imker zal worden. Maar zij is ook een individu. Ze heeft wel discipline, maar is ook nieuwsgierig. Logisch, want ze is twaalf jaar oud.’

U bent zelf Italiaanse en heeft ook een Duitse achternaam, Rohrwacher. Gaat de film over u?
‘Het is geen autobiografische film, wel een heel persoonlijke . Hij speelt zich af in een wereld die ik heel goed ken. Het gaat over een gezin met verschillende nationaliteiten, net als het mijne. Een familie van imkers, net als de mijne. Toch was de reden om deze film te maken niet om een autobiografisch verhaal te vertellen. Het moest een film zijn die vragen stelt over het heden. Over de rol van het landschap, de landbouw, de tradities. Dus de motivatie om deze film te maken was absoluut niet om mijn levensverhaal te vertellen. Ik snap dat het voor veel kijkers een film lijkt over een gezin, maar voor mij is het veel meer een film over een periode waarin dat gezin op die plek woont. Wolfgang en zijn gezin zijn maar passanten. Het gaat mij om die plek .’

Toch nog even over dat gezin. Wolfgang, de bijna maniakale baas van het gezin, wordt gespeeld door de Belg Sam Louwyck. Waarom wilde u hem?
‘Ik zag hem op het mobieltje van de vader van een klasgenootje van mijn dochter. Die vader had hem gefilmd tijdens een dansvoorstelling. Later begreep ik dat Sam ook acteerde. En dat hij ook dan heel erg uitgaat van zijn lichaam. Dat zocht ik, want meestal zijn acteurs uit noordelijke landen meer geschikt voor rollen die van het geestelijke uitgaan. Ik zocht juist iemand die heel sterk vanuit zijn lijf werkt.’

Zijn vrouw, Angelica, wordt gespeeld door uw zus Alba. U castte uw zus als de moeder. Waarom?
‘Allereerst omdat ze een uitstekende actrice is. En het bood ook voordelen dat ze mijn zus is.Ik heb een beeld in m’n hoofd van hoe je een vader of moeder speelt. Hoe je blijdschap speelt of verdriet. Een acteur heeft daar ook een beeld bij. En uiteindelijk kom je ergens in het midden van die twee beelden uit. Dat is dus per definitie een compromis. Maar Alba is mijn zus. Mijn beelden van een moeder lijken heel sterk op de hare. Omdat we beiden teruggrijpen op de beelden die we hebben van onze eigen moeder. Als ik haar Angelica zie spelen, is dat bijna een wonder, want dat lijkt heel sterk op hoe ik het zelf altijd voor ogen heb gehad .’

Dan de belangrijkste, want de film draait vooral om haar: de jonge Maria Alexandra Lungu als Gelsomina. Hoe hebt u haar gevonden?
‘Dat was niet eenvoudig. We hebben wel 2000 meisjes gezien voordat zij in beeld kwam. En we wisten meteen dat zij Gelsomina moest worden. Omdat ze emoties niet vanuit haar verstand benadert. Zij heeft een heel eigenzinnige benaderwijze. Heel direct. Bovendien heeft ze veel lef. Ze had nog nooit met bijen gewerkt, maar deed het met veel plezier. En zonder moeilijk te doen. Toen we vroegen of ze een handvol bijen in haar mond wilde doen, deed ze dat meteen.’

Tot slot, ik las dat u altijd regisseert om iets te ontdekken. Wat heeft u door deze film ontdekt?
‘Dat weet ik nog niet. Je maakt films over dingen die je niet kunt zeggen. Als ik alles kon uitleggen, had ik Le meraviglie net zo goed niet hoeven maken. Anderen vertellen me dat het ook een film over vergeving is. Je gaat anderen vergeven zodra je doorhebt dat er geen sprake is van schuld, omdat iets altijd een samenspel van factoren is. Er bestaan geen slechteriken.’

Gaat het ook over vergeving van de vader?
‘Dat vooral. Aan het eind gaat Gelsomina weer slapen in dat bed vol lichamen, waar geen orde is, maar wel liefde. Dan vergeeft ze hem.’

En gaat het dan ook over Alice Rohrwacher en papa Rohrwacher?
‘Nee hoor. Ik denk van niet. Of anders ontdek ik dat later nog.’ (lacht)