'Er bestaan twee bergen die hoog uitsteken boven de culturele ruimte,' zei de Russische filmmaker Aleksandr Sokurov (1951) vorig jaar september op het festival van Venetië: 'De Hermitage in Sint-Petersburg en het Louvre in Parijs .'
Zijn film over de Hermitage, Russian Ark, had Sokurov al gemaakt in 2002. Met zijn film over het Louvre, Francofonia, was hij in Venetië. In Russian Ark volgen we een Franse aristocraat die door de zalen van de Hermitage dwaalt en al doende commentaar levert op de Russische geschiedenis. Russian Ark was een wereldwijde sensatie onder cinefielen, omdat de hele negentig minuten durende film bestond uit één lange, ongemonteerde take. Een kunstje volgens critici; Kunst (met een hoofdletter) volgens de fans. Francofonia is zijn Franse tegenhanger.
Francofonia is een allegaartje, maar wel een heel intelligent en prikkelend allegaartje. Een mix van archiefbeelden, nagespeelde scènes en bespiegelingen van de maker. Over de zinloosheid van oorlog, de waarde van kunst en de noodzaak van musea. Met in het hart van de film de (nagespeelde) ontmoetingen tussen de Franse directeur van het Louvre in oorlogstijd Jacques Jaujard en de Duitse nazi -officier Franziskus Wolff-Metternich. Onder leiding van Jaujard zijn de belangrijkste kunstwerken uit het Louvre weggehaald en verstopt in kastelen. De kunstminnende Wolff-Metternich loopt niet zo hard voor het Derde Rijk en heeft weinig haast met het opsporen en verschepen van de onbetaalbare kunstwerken naar Duitsland.
Het Louvre in oorlogstijd: Francofonia is de Franse tegenhanger van Russian Ark. Aleksandr Sokurov over de zinloosheid van oorlog, de waarde van kunst en de noodzaak van musea.
Is het verhaal over Jaujard en Wolff- Metternich historisch, of heeft u hier en daar wat toegevoegd?
Sokurov: 'De hele film is een sprookje. Waar het mogelijk was, heb ik dingen bedacht. Natuurlijk wel op grond van historische documenten. Overal waar ik mijn fantasie of veronderstellingen kon bewijzen door een historisch feit heb ik dat gedaan. Maar dat kon lang niet altijd. Over het leven van Jaujard is bijvoorbeeld maar heel weinig bekend. Zijn archief is zo goed als verloren gegaan. De geschiedenis van Wolff-Metternich is veel beter bekend. Er zijn archieven, hij heeft een grote familie, overal was wel iets over hem te vinden. Ik heb gemerkt dat het verleden in Duitsland sowieso beter bewaard wordt dan in Frankrijk. Waarom? Dat weet ik niet.'
Voor beide heren lijkt kunst belangrijker te zijn dan hun land. Bent u het daar mee eens?
'Het ligt iets ingewikkelder. We weten namelijk niet hoe Wolff-Metternich zich had gedragen als aan de Duitse overheersing niet zo snel een einde was gekomen. Toen het Duitse leger aan het begin van de Tweede Wereldoorlog op alle fronten overwinningen boekte, had de militaire leiding het idee dat de Duitsers de oorlog al gewonnen hadden. En dat alles wat zich in de veroverde gebieden bevond van hen was. Hangen er schilderijen in deze kastelen? Laat maar hangen! Ze zijn toch van ons. Toen de situatie aan het front veranderde en de Duitsers begonnen te verliezen, hadden ze ineens andere zorgen. Kunst was niet zo belangrijk meer. Ik denk dat wanneer het Duitse leger aan het Oostfront niet zulke ernstige nederlagen had geleden, de Duitse regering alle kunst uit de kastelen had laten meenemen. En dat Jaujard en Wolff-Metternich daar helemaal niets aan hadden kunnen doen.'
In de film zegt u heel interessante dingen over de rol van musea. Niet alleen zijn ze de bewakers van het verleden, ze helpen ook de toekomst mee te bepalen. Kunt u daar nog iets meer over vertellen?
'U heeft dat heel exact geformuleerd. Exacter kan niet. Ik kan er nog wel één ding aan toevoegen. Dat musea zelf helemaal niets kunnen. Ze hebben bescherming nodig. Totale bescherming. Als we in het systeem van humanitaire waarden de plaats van een museum niet juist kunnen bepalen, dan zullen ze niet meer nodig zijn. Dan vergeten we ze. Er zijn mensen die denken dat je kunst in termen van geld kunt uitdrukken. Ze vergissen zich. Er bestaat geen materieel equivalent van de kunst .'
[Net voor het interview plaatsvindt, heeft Islamitische Staat weer tempels verwoest in Palmyra, Syrië]
Wat is het effect van het vernietigen van de historische tempels in Palmyra voor het Syrische volk?
'Gold het maar alleen voor Syrië! Dit is ook ons probleem. Niet alleen van de Syriërs. Het gaat ook over Europa en over onze beschaving. De vernietigingen zullen ook onze toekomst bepalen. Wij konden de tempels niet beschermen. Daar zullen ze nog vaker gebruik van maken. Islamisten gaan altijd tot het einde door. En ze winnen altijd. Ook deze keer zullen ze winnen.'