Toen de Amerikaanse regisseur Whit Stillman (1952) in 1990 debuteerde met zijn speelfilm Metropolitan, leverde hem dat prompt een Oscarnominatie op voor het door hem geschreven originele script. Jane Austen was een belangrijke bron van inspiratie voor die ingetogen, droogkomische film, over een stel upper-class jongvolwassenen die zich door het debutantenbalseizoen in Manhattan worstelen.
Nu is Stillman terug met wat het spiegelbeeld lijkt van dat debuut: een Austen- adaptatie met een Stillman-twist. Hoewel Austen tot de meest verfilmde schrijfsters behoort, vond Stillman een Austen-verhaal dat nog nooit was verfilmd. Daarin draait het om de verleidelijke, manipulatieve weduwe Lady Susan Vernon die niet alleen naarstig op zoek is naar een nieuwe, rijke man voor zichzelf, maar ook een voor haar jongvolwassen dochter. We spraken Stillman over zijn liefde voor Austen, toen hij onlangs in Amsterdam was.
Uw film is een Jane Austen-adaptatie en heet Love & Friendship. Toch is het niet de verfilming van haar novelle met die titel.
Stillman: ‘Het boek dat de basis vormde voor deze film heet Lady Susan, maar die titel vond ik niks. Jane Austen koos hem niet zelf, maar haar neef, na haar dood. Bovendien houd ik niet van titels die alleen maar uit een naam bestaan.’
Scenarist en regisseur Whit Stillman zet in Love & Friendship een niet eerder verfilmde Jane Austen naar zijn hand. Over de mooie, manipulatieve weduwe Lady Susan, die op zoek is naar een nieuwe, rijke man.
Waarom niet?
‘Toen ik nog in Spanje woonde, was ik eens te gast in een filmprogramma waar ik twintig minuten lang moest luisteren naar een Spaanse distributeur die tekeer ging tegen Amerikaanse en Britse films met Engelstalige namen van personages als titel. Hij ging maar door over wat een ellende het was om een film naar een personage uit een ander land te moeten noemen.’
U was het met hem eens?
‘Hij overtuigde me. Met een titel kun je uitpakken: iets romantisch of hypothetisch uitdrukken. Jane Austen heeft een traditie van prachtige, ietwat plechtige titels als Sense and Sensibility en Pride and Prejudice. Love and Friendship is een titel die zij wel zelf koos, zij het voor een ander, onbeduidend jeugdverhaal, maar dat in die traditie past.’
U bent niet bang dat uw publiek u net zo geslepen vindt als de Lady Susan uit het boek, omdat u de indruk wekt dat ze een adaptatie van Love and Friendship gaan zien, terwijl ze een bewerking van Lady Susan voorgeschoteld krijgen?
‘Ik zag het als een kans om te laten zien dat we niet exact de novelle verfilmen. Ik zag er geen heil in om een Jane Austen-roman in een film van negentig minuten te proppen. Dit was daarentegen iets wat ik groter kon maken, met meer personages. Ik ben een schrijver van originele scenario’s en dol op de grote Jane Austen-titels. Toen ik Lady Susan ontdekte, dacht ik: dit is onversneden humor. Een eigenschap van Jane Austen die vaak wordt genegeerd. Als Lady Susan met haar beste vriendin praat over dier zeer gerespecteerde man Mr Johnson (Stephen Fry), zegt ze: “Jouw man staat zo fatsoenlijk te boek dat ik er onvoordelig bij afsteek.” Ook betreurt ze dat haar vriendin met Johnson is getrouwd, want: “Hij is te oud om zich te laten regeren en te jong om dood te gaan.” Als ze klem komt te zitten in een web van leugens , en het klip en klaar is dat ze heeft gelogen, moppert ze: “Feiten zijn gruwelijke dingen.”’
Wat sprak u aan in Lady Susan?
‘ Lady Susan is een dankbaar personage om je mee te identificeren, omdat ze op een ondeugende manier iedereen domineert en extravagante uitspraken doet. Ze verkeert in een kwetsbare positie, maar is zelf niet fragiel. Over het landgoed Churchill, waar ze te gast is, zegt ze: “Het is een zalig landschap om tot rust te komen,” maar ook: “Wat een gat.” Het is allebei waar. Het is een verzameling koelbloedige, machiavelliaanse manipulaties, maar daar wordt geen geheim van gemaakt. Ik hou van die pure, gevatte, ironische humor zonder al te veel sentimentaliteit. In de dialogen zitten allerlei wijsheden verwerkt over de menselijke aard, die ijskoud worden opgediend.’
Wat is er typisch Stillman aan deze adaptatie?
‘Ik hoor mensen vaak over hoe zwaar hun ouders het vroeger hadden. Daar heb ik iets over toegevoegd in de conversaties tussen Lady Susan en de jonge Reginald die zij verleidt. Omdat dat past bij de zaken die Jane Austen becommentariëerde . Dat we schepsels op de wereld zetten die inbreuk maken op onze privacy, die ons bespioneren en ons meestal ongunstig beoordelen: een hachelijke positie. Want we willen nog steeds kinderen, ook al wijzen die ons tot in lengte van dagen op de fouten die we maken.’
Zoals?
‘Toen een van mijn dochters de film zag, vond ze dat ik er wat veel van mijn stokpaardjes in had gestopt, zoals “de edele aangelegenheid van onderwijs”. Terwijl ik die kreet een jaar of veertien geleden nou juist uit het boek had geplukt om mijn dochters voor te houden, haha!’