'Voor Aretha was Amazing Grace een artistiek statement'

De dubbelelpee Amazing Grace uit 1972, een registratie van twee meeslepende optredens in een baptistenkerk in Los Angeles, is volgens velen het hoogtepunt uit Aretha Franklins carrière, en tevens het bestverkochte gospelalbum aller tijden. Onbegrijpelijk dus dat de filmopnames die destijds van de concerten werden gemaakt nooit met de wereld zijn gedeeld.

Verantwoordelijke regisseur Sydney Pollack, die later hitfilms als Tootsie en Out of Africa maakte, bleef altijd geheimzinnig doen over het onvoltooide project. Inmiddels is er bijna een halve eeuw verstreken en is zowel Franklin als Pollack overleden, en nu verschijnt dan alsnog de concertfilm Amazing Grace. Met op de aftiteling ene Alan Elliott, die naast Pollack wordt vermeld als coregisseur. Hoe zit dat? Elliott was bereid ons in een skypegesprek tekst en uitleg te geven.    

Eerst maar de prangendste vraag: waarom belandden de beelden van die legendarische optredens in een kluis? 
Elliott: ‘Wegens technische problemen – dat is het korte antwoord. Om de een of andere reden waren de filmmakers vergeten een filmklapper mee te nemen, zo’n bordje dat wordt gebruikt om later in de montage beeld en geluid te kunnen synchroniseren. Dus achteraf zaten ze met uren aan beeldmateriaal waarvan niemand wist welk geluid erbij hoorde. Daar viel in dat predigitale tijdperk niets mee te beginnen.’ 

Hoe kon een regisseur als Pollack, die toen al een succesvolle Hollywoodcarrière had, zo’n grote fout maken?
‘Tja, wie zal het zeggen? Zelfs de besten hebben blijkbaar weleens een slechte dag. Pollack had destijds nog nooit een documentaire gedraaid, hij had de klus waarschijnlijk nogal onderschat. En om de zaak nog verder te compliceren, wilde hij zijn fout naderhand niet toegeven. In plaats daarvan creëerde hij een mythe over Aretha’s contract, waarin van alles niet zou kloppen. Dat werd toen het officiële verhaal rond de film: er is gedoe met contracten en daarom kan de film voorlopig niet worden voltooid. Aretha vertelde dat zelf ook, ik weet niet of ze op de hoogte was van het echte probleem. Het filmmateriaal verdween hoe dan ook in een kluis en is op den duur in de vergetelheid geraakt, precies zoals de betrokkenen hoopten.’

Hoe raakte u bij het project betrokken?
‘Ik ben van oorsprong muziekproducent en sprak als zodanig weleens met de legendarische producer Jerry Wexler, die in de jaren zeventig verschillende platen met Aretha opnam, waaronder Amazing Grace. Een keer liet hij iets vallen over die filmopnames, die ergens ongemonteerd in een kluis lagen. Ik wist niet wat ik hoorde – ik was groot fan van die plaat en wilde meteen meer weten. Maar niemand kon me precies vertellen hoe het zat. Toen ben ik met Jerry naar Sidney Pollack gestapt om te vragen of de film niet alsnog kon worden voltooid. Dit was kort voor Sidneys dood in 2008; hij was toen al ziek en gaf me zijn zegen om het project over te nemen. Over het technische probleem zei hij niets, dat ontdekte ik pas toen de kluis eindelijk openging.’ 

Hoe moeilijk was het om de boel te synchroniseren?
‘Met de huidige digitale middelen was dat eigenlijk zo gepiept. Onze technicus is er zo’n drie weken mee bezig geweest. Toen konden we gaan monteren.’

Aretha Franklin leefde nog toen de film af was, maar ik begreep dat ze de release heeft tegengehouden. Waarom? 
‘Daar begreep ik aanvankelijk niets van. Ik had haar de film gestuurd en kreeg te horen dat ze hem prachtig vond, maar vervolgens verbood ze ons om hem uit te brengen. Er volgde een slepend conflict over juridische en financiële zaken. Pas toen ik vernam dat Aretha ernstig ziek was, kreeg ik begrip voor de situatie. Kijk, ik beschouwde de film als één grote lofzang op haar carrière, maar voor haar, in die toestand, moeten de beelden van zichzelf als jonge vrouw op de top van haar kunnen erg confronterend zijn geweest. Dus toen hebben we haar wens maar gerespecteerd.’ 

Om de film vervolgens meteen na haar overlijden uit te brengen. Had u daar geen bedenkingen bij?
‘Nee, eigenlijk niet. Haar erfgenamen gaven er onmiddellijk toestemming voor. En ik wist dat ze de film zelf mooi had gevonden. Het is ook gewoon een prachtig eerbetoon aan haar.’

U kent dit optreden intussen beter dan wie dan ook. Wat maakt het nou zo bijzonder?
‘Voor Aretha was Amazing Grace een artistiek statement. Veel serieuze popartiesten maakten in die tijd ambitieuze dubbelalbums met lange, vaak spiritueel getinte songs. Aretha dacht: dat kan ik ook, maar dan op mijn manier, vanuit mijn ­eigen ­traditie. En dus kwam ze met deze ­intense gospelplaat, niet opgenomen in een studio of popzaal, maar in een doodgewone ­Afro-Amerikaanse kerk, compleet met­ dominee, swingend koor en kerk­publiek. Dat geeft het geheel een onge­kende ­authenticiteit. En de verzameling muzikanten op het podium is fenomenaal.’ 

Denkt u dat een religieuze kijker de film anders beleeft dan iemand die inhoudelijk niets met de liederen heeft?
‘Ik vermoed dat het niet zo veel uitmaakt. Omdat Aretha alleen maar zingt en het publiek niet toespreekt, is ze als een leeg blad waar je van alles op kunt projecteren. En muziek is een universele taal. Als ze uithaalt met haar stem of als de koorleden uit hun dak gaan, krijg je onwillekeurig kippenvel en dan maakt het weinig uit of je dat toeschrijft aan God of aan de kracht van muziek. Er zijn mensen in de zaal die met gesloten ogen en opgeheven handen staan te bidden, maar Mick Jagger en Charlie Watts staan ook in het publiek mee te klappen – dat is de verbindende kracht van Aretha.’