Van Agnès Varda tot Greta Gerwig

Female Frame: Breaking The Celluloid Ceiling, een filmprogramma van de Amsterdamse onafhankelijke bioscoop LAB111, brengt drie maanden lang een brede selectie films van vrouwelijke regisseurs. Van vaandeldragers zoals Agnès Varda (Vagabond), Jane Campion (The Piano) en Lucrecia Martel (La Ciénaga) tot recenter erkende makers zoals Andrea Arnold (Fish Tank), Dee Rees (Pariah) en Anna Muylaert (Que Horas Ela Volta?).

Start van het programma is 8 maart, Internationale Vrouwendag. Samenstellers zijn Tom Ooms (32), filmprogrammeur en Helena Castro (26), programmeur en student filosofie.

Hoe zijn jullie te werk gaan bij de selectie?
‘Het moesten films zijn van vrouwen over vrouwen, want vrouwelijke representatie vanuit een vrouwelijk perspectief staat centraal in Female Frame. Dat houdt niet over, we kwamen er al snel achter dat er veel meer films zijn van vrouwen over mannen. En heel veel titels van wat langer geleden zijn niet meer te krijgen. Dat is veelzeggend. Blijkbaar heeft niemand het belangrijk genoeg gevonden om ze goed te preserveren.’ 

Welke criteria hebben jullie gehanteerd?
‘We wilden een zo breed mogelijk palet met films uit zoveel mogelijk verschillende landen en perioden. Maar de meeste op onze lijst komen uit de VS en Frankrijk. Dat laatste verbaasde ons niet, gezien de rijke Franse filmtraditie, maar Amerikaans hadden we niet een-twee-drie verwacht. Kijk naar de Oscars: pas in 2008 won een vrouw voor het eerst in de geschiedenis de Oscar voor Beste Regie, Kathryn Bigelow met The Hurt Locker. Tot dusver is ze de enige. Dit jaar is er niet één film van een vrouw genomineerd voor beste film of regie.’

Wat is er wel veranderd?
‘Ons programma laat zien dat het een beweging is die heel traag gaat, maar waar de afgelopen twintig jaar wel iets gebeurd is. Die verandering zien we echter niet terug in het prijzencircuit. In de line-up van filmfestivals neemt het aandeel van films van vrouwen wel toe. Op de Berlinale is dit jaar de helft van de veertien films in competitie gemaakt door een vrouw, en op Sundance Film Festival was dat dit jaar 57 procent. En toch werd dat in de pers negatief geframed als "Female filmmakers dominate Sundance awards". Kom op zeg, het is niet dat vrouwen met bulldozers en gele hesjes naar de filmfestivals optrekken. In de media is dus ook nog een slag te winnen.’

Er zijn behoorlijk wat coming-of-agefilms bij, zoals Pariah, Girlhood en Lady Bird van Greta Gerwig, volgens Indiewire de beste film in dat genre ooit.
‘We wilden films waarin een vrouwelijk karakter in al zijn facetten werd neergezet. Het coming-of-agegenre heeft per definitie ontwikkeling in zich, zo kwamen we daar als vanzelf op uit. Daarbij bedienen wij bij LAB111 een overwegend jong publiek.’

Clueless had ik niet verwacht tussen Agnès Varda en Greta Gerwig.
‘Het is een coming-of-agekomedie, gebaseerd op Jane Austens Emma, die later cultstatus kreeg.  Het was een belangrijke film voor veel tienermeisjes in de jaren negentig, onze generatie. Clueless gaat erg over moderne tieneraspiraties, zoals Lady Bird heel mooi de Amerikaanse tiener van nu neerzet. De hoofdpersoon is bezig met shoppen, jongens en cool zijn, maar ze kiest uiteindelijk wel voor haar vriendinnen en haar studie.’

Buitenbeentjes is ook een thema: Vagabond, Orlando, I Am Not a Witch.
‘Vagabond is Into the Wild met een vrouw in de hoofdrol. Gemaakt volgens hetzelfde idee: het verhaal wordt terug in de tijd verteld vanaf de dood van de hoofdpersoon. Thema is de vrijheidsdrang van de jeugd. Dat een vrouw de representatie is van die universele drang om los te breken, maakt Vagabond geschikt voor Female Frame. Orlando behandelt het nog altijd controversiële idee dat man-vrouwrollen eerder door de maatschappij dan biologische factoren bepaald zijn, en dat gender en geslacht fluïde kunnen zijn. Hoofdrolspeelster Tilda Swinton belichaamt dat als geen ander.’

Wat was de grootste vangst?
‘Daisies van Věra Chytilová uit 1966. Zoals Agnès Varda een beetje de queen van de Franse Nouvelle Vague is, zo was Chytilová een van de weinige vrouwelijke regisseurs van de Tsjechische New Wave. Daisies is een kunstzinnig, surrealistisch sprookje zonder plot over twee losgeslagen meisjes in een soort niemandsland. Gemaakt in 1966, twee jaar voor de Praagse Lente en verboden door het communistische regime wegens het baldadige karakter ervan; Chytilová kreeg een werkverbod tot 1975. Het toont op een heel pure manier rebellie en ademt een onbevangen en speels soort feminisme. Bijzonder dat we die kunnen vertonen.’

Jullie hebben maandenlang gewerkt aan Female Frame. Valt er een conclusie te trekken?
‘Er wordt vaak gezegd dat er te weinig films van vrouwelijke regisseurs zijn, maar dat is gewoon niet waar. Er zijn echt te weinig vrouwelijke regisseurs, maar er is wel veel belangwekkends gemaakt door vrouwelijke filmmakers sinds de tweede feministische golf. Het aanbod neemt toe vanaf de jaren tachtig, negentig, en na 2000 krijgen vrouwelijke regisseurs steeds meer kansen. Dat weerspiegelt zich in onze selectie; het gros is van na 2000. Er is een heel mooie canon van vrouwelijke regisseurs. Daar willen wij, klein als we zijn, ruimte voor vrijmaken, ook in de hoop te kunnen bijdragen aan bewustwording. Het uitgangspunt van LAB111 is om films te vertonen die je gezien moet hebben. Daar hoort deze selectie zeker bij.’

Female Frame: Breaking the Celluloid Ceiling, 8 maart t/m 28 mei 2019, LAB11, Amsterdam.