Spike Lee: 'Ik laat zien wat haat doet'

‘Een gesprek vanuit het epicentrum,’ noemt Spike Lee het gekscherend. Het is eind april wanneer ik bel met de Amerikaanse regisseur en het coronavirus slaat woest om zich heen in New York, de thuisbasis van Lee.

Met de 63-jarige Lee gaat het goed, en ook met zijn familie. ‘We zijn modelburgers en luisteren braaf naar gouverneur Cuomo en burgemeester De Blasio.’ Niet naar Trump? ‘Hell no! Wij luisteren naar dokters en wetenschappers.’

We bellen over Lees nieuwe film Da 5 Bloods, die op Netflix te zien is. Alweer zijn dertigste film, als je ook de lange documentaires meerekent. 

Het begon allemaal in 1986 met She’s Gotta Have It, over de Afro-Amerikaanse Nola Darling en de drie minnaars die ze eropna houdt. De in zwart-wit geschoten film is komisch, maar ook levensecht, en het personage dat we volgen zijn we daarvoor niet eerder in films tegengekomen.

Het is meteen duidelijk dat Lee een eigenzinnige en belangrijke filmmaker is. Wat hij in de jaren daarna keer op keer zal bevestigen met films als Do the Right Thing (1989), Jungle Fever (1991) en Malcolm X (1992).

Na die eerste groep (bijna-)klassiekers volgen nog een heleboel films van vaak wisselende kwaliteit. Vanaf 2000 krijgen de mindere films zelfs de overhand, totdat Lee in 2018 ijzersterk terugkomt met het boze en hilarische BlacKkKlansman, over een zwarte politieman die undercover gaat bij de Ku Klux Klan. 

Rode draad in al zijn films is de rol van Afro-Amerikanen in de Amerikaanse geschiedenis, en hoe die in de media steevast verkeerd wordt weergegeven. Lee, al 25 jaar filmprofessor aan New York University’s Tisch School of the Arts, heeft er zo’n beetje zijn levenswerk van gemaakt om dat scheve beeld recht te zetten.

In Da 5 Bloods volgen we vier zwarte Vietnamveteranen, die ruim veertig jaar nadat ze daar gevochten hebben terugkeren en op zoek gaan naar het stoffelijk overschot van hun gevallen kameraad (Blood nummer 5). En naar een kist vol goud die ze destijds na een helikoptercrash zijn kwijtgeraakt.

Da 5 Bloods is gebaseerd op een oorspronkelijk script van Danny Bilson en Paul DeMeo, dat werd bewerkt door Lee en Kevin Willmott.

Wat trok u aan in dat oorspronkelijke script en wat hebben jullie veranderd?
Lee: ‘Dat script ging in 2014 eerst naar Oliver Stone [regisseur van Vietnamfilm Platoon, red.], maar die haakte na een paar jaar af. Een belangrijk thema in dat script is wat het goud met de onderlinge vriendschap doet, wat ook een belangrijk thema is in John Hustons klassieker The Treasure of the Sierra Madre (1948). In een artikel in The Guardian had ik ooit iets over die film gezegd, en producent Lloyd Levin dacht daarom dat Da 5 Bloods misschien iets voor mij was. Hij belde me op en ik zei meteen: let’s go!

Kevin en ik hebben wel veel veranderd. Zo ging het oorspronkelijk niet over vijf Afro-Amerikaanse vrienden. Dat hebben wij ervan gemaakt. Want ik vond het belangrijk dat mensen zouden weten dat op het hoogtepunt van de oorlog zo’n dertig procent van de soldaten Afro-Amerikanen waren, terwijl die maar zo’n tien procent van de Amerikaanse bevolking uitmaakten. Kijk goed naar die getallen. Er vochten relatief dus veel meer zwarte Amerikanen in Vietnam dan witte. And our black ass was sent to the front!’

Het feit dat een van de veteranen een rood ‘Make America Great Again’-petje draagt was vast ook jullie idee?
‘Zeker. Er zijn Afro-Amerikanen, niet veel maar toch een paar, die op Agent Orange [Lees bijnaam voor president Trump, red.] hebben gestemd. Door een van de veteranen dat MAGA-petje op te zetten creëer je automatisch spanning en drama. Daarom hebben we dat toegevoegd.’

Over Trump gesproken, die beschreef uw bedankspeech na de Oscar voor BlacKkKlansman, waarin u kritiek op hem uitte, als een ‘aanslag op de president’. Bent u nooit bang dat een van zijn fans een aanslag op ú wil plegen?
'Nee. Moet je luisteren: ik geloof in God. En ik denk dat ik een rechtvaardig leven heb geleid, want ik heb altijd truth to power gesproken. Ik heb nooit een blad voor de mond genomen – ook niet tegenover de machthebbers – en zal dat ook nooit doen.'

'Elke dag zie ik die gast nu op de televisie voorbijkomen. En dan zegt hij weer dat wat de artsen en wetenschappers zeggen niet waar is. Dat alleen hij weet hoe het zit. En die artsen en wetenschappers moeten maar discreet blijven, omdat ze in dezelfde ruimte zijn als hij. Hoe zwaar moet het wel niet voor iemand als Dr. Fauci zijn om telkens maar weer met deze president te moeten dealen? Ik zweer je, daar zit een fantastische film in. Neem zoiets als met dat chloroquine. Agent Orange zei: “Wat heb je te verliezen?” Nou, je leven bijvoorbeeld!'

En iedereen maar steeds onpatriottisch noemen. Hij is wel de laatste die dat mag zeggen, want over de Vietnamoorlog gesproken: hij heeft ooit een doktersvriendje van zijn vader een verklaring laten schrijven, zodat hij niet naar Vietnam hoefde te gaan.’

Zoals in veel van uw films laat u ook in Da 5 Bloods regelmatig historische foto’s zien. Ik wil er daar graag eentje uitpikken. Die van dat kleine meisje in My Lai, van wie het gezicht volledig kapotgeschoten is. Was die foto langer in beeld dan de andere gebruikte foto’s in de film of voelde ik dat zo?
‘Langer.’

Waarom?
‘Goede vraag. En laat ik eerlijk antwoord geven. Want dit was het grootste twistpunt dat Netflix en ik hadden over de film. Maar ik wilde dat het gezien werd. Echt gezien. Laat me je een ander voorbeeld geven. Ik heb ooit een documentaire gemaakt, 4 Little Girls. Over vier kleine, zwarte meisjes die in 1963 vermoord worden in Birmingham, Alabama, doordat de Klan een kerk opblaast. Moet je echt zien, want het is een van de beste dingen die ik ooit gemaakt heb. Toen we daaraan werkten kreeg ik de politiefoto’s van de vier meisjes in het mortuarium onder ogen. Maandenlang heb ik getwijfeld of ik deze gruwelijke foto’s, van hun door dynamiet uit elkaar gereten lijfjes, moest gebruiken of niet. Na veel denken en bidden besloot ik het toch te doen. Om precies dezelfde reden waarom ik dat in Da 5 Bloods deed. Ik wil laten zien wat haat doet. Ik begrijp dat Netflix vond dat het shot te lang bleef staan, maar ik vond dat het moest. Oorlog is hel.’

Toch goed van Netflix dat ze toegaven.
(Schaterlacht) ’Nou, ik heb de final cut, dus ik stond het mezelf toe.’

In de film zitten verschillende referenties aan Apocalypse Now. Waarom juist deze film?
‘Dat is een van mijn favoriete films en Francis [Coppola, de regisseur, red.] is een goede vriend van me. Ik was bij de allereerste screening van die film in de Cinerama Dome op Sunset Boulevard in Los Angeles. Ik herinner me het prachtige sounddesign van Walter Murch, waardoor het lijkt of de helikopters achter je vliegen. Ik weet nog dat ik dacht: waar komt dat geluid in godsnaam vandaan? Er zitten twee hommages aan die film in Da 5 Bloods. In het begin, die nachtclub in Ho Chi Minh-stad die Apocalypse Now heet, en later nog een knipoog naar een van de meest iconische shots uit de filmgeschiedenis: de aanval met de helikopters. Ik denk dat mensen zullen lachen wanneer ze die scène zien.’

Ik moest ook aan The Deer Hunter denken, omdat Vietnamese soldaten in die film worden afgeschilderd als psychopaten, terwijl in uw film bijna het tegenovergestelde gebeurt. Wanneer ze in uw film met elkaar praten, horen we dat het maar gewone jongens zijn, van wie eentje zich zorgen maakt over het liefdesgedicht dat hij aan een meisje heeft geschreven.
‘Let wel, en ik zeg dit met respect, want Robert De Niro [die de hoofdrol speelt in The Deer Hunter, red.] is een heel goede vriend van me. Ik respecteer hem en ik houd van hem, maar er is geen enkel bewijs dat Vietnamese soldaten Amerikaanse soldaten dwongen om Russische roulette te doen. Dat is nooit gebeurd. En ik kon en wilde de Vietnamezen dan ook niet demoniseren. Het is een trots volk. Vietnam is geen groot land, maar ze stonden wel op tegen de Chinezen, de Fransen en gaven de VS, het machtigste land van de wereld, ervan langs. Dat lukt je niet als je maar een average motherfucker bent.’

U nam de film ook deels op in Vietnam. Waarom?
‘Wij wilden een film maken die episch aanvoelt, en dus moesten we daarnaartoe.’

Ook al wordt de film vertoond op Netflix?
‘Dat wil niet zeggen dat ie niet ook op een groot scherm kan worden vertoond. Zo zou hij – ik hoorde het net, dus je hebt een scoop te pakken – op een groot scherm vertoond worden tijdens het filmfestival van Cannes. Daar had de wereldpremière plaats moeten vinden en had ik juryvoorzitter moeten zijn.’

Maar God is a trickster…
‘Haha. Dat is een van mijn favoriete zinnen uit de film! Dat feest ging inderdaad niet door [Cannes is afgelast vanwege corona, red.]. Je mag best weten dat ik even teleurgesteld was, maar de plannen van iedereen zijn veranderd door het virus. Het gaat er nu om dat we mensen in leven houden. Ik zie het zo: BC betekende altijd Before Christ en AC After Christ. Dat heb ik nu veranderd – en ik hoop maar dat de paus niet kwaad op me wordt – in Before Corona en After Corona. Heb je gelijk de kop boven je stuk. Schrijf maar op dat Spike zei: “Paus, word alsjeblieft niet boos!” Hahaha.’