Je leest dit artikel uit de VPRO Gids gratis op VPRO Cinema. Wil je meer lezen over oa documentaires, podcasts en boeken? Neem dan een digitaal abonnement.
In miniserie The Investigation staat het onderzoek naar de moord op de Zweedse journalist Kim Wall centraal. Aanvankelijk wilde regisseur Tobias Lindholm deze zaak helemaal niet verfilmen. ‘Alles was door de pers volledig uit z’n verband gerukt.’
©
VPRO Gids
abonneer
cadeautje
In 2017 werd de Zweedse journalist Kim Wall vermoord aan boord van een duikboot. Haar Deense moordenaar onthoofde haar, sneed haar lichaam in stukken en dumpte de delen verspreid in de baai van Køge waardoor het maanden duurde voordat alles was gevonden. Het was een spraakmakende moordzaak waar met amper verholen sensatielust door media wereldwijd verslag van gedaan werd. ‘Het was alsof journalisten hun eigen misdaadromans aan het schrijven waren, in plaats van dat ze de feiten brachten,’ zegt de Deense regisseur en schrijver Tobias Lindholm (Borgen, Mindhunter) over de pers die in zijn eigen land de zaak versloeg. ‘Ze speculeerden, sloegen er maar een slag naar en legden allerlei verbanden die er niet waren.’ Respectloos noemt Lindholm de manier waarop de moord werd behandeld en het zorgde ervoor dat hij een afkeer van het nieuws en de zaak kreeg.
Dat juist hij er nu de aangrijpende miniserie The Investigation over heeft gemaakt, is daarom op z’n minst opmerkelijk te noemen. Al is zijn zesdelige reeks allesbehalve sensationeel. The Investigation is een opvallend trage, nauwkeurig waarheidsgetrouwe weergave van het vaak frustrerende moordonderzoek. Het is een misdaadserie zonder geweld. Zonder actie. En zelfs zonder een glimp van de dader, die ook geen enkele keer bij naam wordt genoemd. Het resultaat is een serie die dieper onder de huid kruipt dan het gemiddelde misdaadmysterie.
U was eigenlijk niet eens van plan om de zaak te verfilmen?
Lindholm: ‘Toen de zaak speelde merkten mensen in mijn omgeving vaak op dat er een goede film of serie in zat. Maar ik wist zeker dat ik het verhaal nooit zou aanraken. Totdat ik enige tijd later met Jens Møller sprak, die toentertijd hoofd moordzaken was bij de Deense politie. Ik wilde hem uithoren over andere dingen, maar hij begon zelf over deze zaak omdat die zo veel voor hem had betekend. En pas toen hij erover vertelde, realiseerde ik me dat dit verhaal al die tijd was opgeslokt door duisternis, maar dat het ook licht en menselijkheid bevatte. Toen Jens me vervolgens vertelde dat hij de verdachte nooit zelf had verhoord, maar enkel zijn antwoorden had geanalyseerd, was het alsof in mijn hoofd een Rubiks kubus werd opgelost. Opeens zag ik het algoritme en de structuur voor me en wist ik hoe het verhaal kon werken op een manier die tegenovergesteld was aan de bijna klassieke scandi-noir-moordzaak die de media ervan hadden gemaakt. Scandi noirs beginnen meestal met de vondst van een jonge, dode vrouw. Vaak is ze mooi, vaak ook naakt en daarna vergeten we haar weer. Dan wordt het een verhaal over twee mannen die een fascinerend psychologisch spel spelen, tot de rechercheur wint en de dader achter de tralies zit of dood is. Maar ik dacht: wat nu als we het omdraaien en de dader behandelen zoals we normaal gesproken met het slachtoffer omgaan en hem gewoon helemaal geen aandacht geven? Jens en ik zijn vrijwel direct na dat eerste gesprek naar Kims ouders, Ingrid en Joachim Wall, gereden. En tijdens deze ontmoeting wist ik dat het mijn plicht was om het verhaal te vertellen. De manier waarop zij zijn omgegaan met wat ze moesten doormaken, is iets waar we allemaal van kunnen leren.’
Waren Ingrid en Joachim Wall nauw betrokken bij het maken van de serie?
‘Ze zijn er vanaf het begin bij geweest: ze hebben alle scripts gelezen, elke edit gezien, alle muziek beluisterd die de componist heeft geschreven. Alles. Niet omdat ik hun goedkeuring moest hebben, maar omdat ik ze op de hoogte wilde houden. Ze eisten slechts één ding, en dat was dat hun hond Iso ook Iso in de serie zou spelen. Uiteindelijk betekende het heel veel voor mij en de acteurs en de crew om die hond er elke dag bij te hebben. Het voelde als goedkeuring van wat we aan het doen waren.’
©
themoviedb.org
Rolf Lassgård als Joachim Wall en Pernilla August als Ingrid Wall in The Investigation
Het was belangrijk voor u om zo dicht mogelijk bij de waarheid te blijven. Wat heeft u desondanks moeten dramatiseren?
‘Af en toe moesten acht vergaderingen tot één vergadering teruggebracht worden, vooral omdat we geen 120 afleveringen hadden en het tempo anders nog lager had gelegen. En verder werkten er in werkelijkheid zo’n 25 agenten aan de zaak, maar omdat dit te veel is voor de kijker heb ik dat teruggebracht tot een kerngroepje van vier rechercheurs die de rest vertegenwoordigen. Maar verder is alles gebaseerd op feiten.’
Door het trage tempo is de serie wezenlijk anders dan andere misdaadseries, dat geldt ook voor het feit dat we de dader nooit zien of dat Kim Walls verloofde Ole Stobbe buiten beeld blijft. Het voelt haast clean.
‘Ik had zo sterk het gevoel dat het verhaal door de pers volledig uit z’n verband was gerukt dat ik het wilde terugbrengen tot de kern en het weg wilde halen bij die fascinatie voor iemands dood. Daarom zie je alleen mensen die daadwerkelijk meewerkten aan het onderzoek. Ik was zelfs niet van plan om de rouwende familie te laten zien, tot ik ontdekte dat Ingrid en Joachim er ook heel actief bij betrokken waren. Maar het was inderdaad erg belangrijk om het geheel clean te houden. Ik wil deze zaak zelfs liever saai dan vermakelijk brengen, liever traag dan te snel en ik wil eigenlijk dat het voelt alsof alles zich voortsleept, want dat was ook zo. Veel true-crime-verhalen zijn zo gericht op de misdaad dat ze de menselijkheid vergeten. Juist verhalen die ons andermans perspectief bieden, maken dat we een stukje wijzer worden. En in dit geval denk ik dat dit gebeurt door even in de schoenen van Jens Møller en Ingrid en Joachim Wall te gaan staan.’
‘Er is een enorm misverstand ontstaan: politiewerk zou draaien om iets bewijzen, maar het gaat over het wegnemen van geringe twijfel’
The Investigation laat goed zien hoe frustrerend politiewerk kan zijn. We zijn zo gewend dat misdaden razendsnel worden opgelost in series, maar in dit geval wordt nooit helemaal aangetoond wat er precies is gebeurd en waarom.
‘Er is een enorm misverstand ontstaan: dat politiewerk zou draaien om iets bewijzen. Het gaat over het wegnemen van geringe twijfel, dat is iets heel anders. Tijdens het researchen realiseerde ik me ineens hoezeer mijn idee over de Deense politie was gebaseerd op Amerikaanse politieseries en dat ik helemaal niet wist hoe ze echt werken. Als je al je kennis over de wereld uit CSI haalt, denk je dat politiewerk bestaat uit grote plasmaschermen en DNA-testen die binnen twintig minuten terugkomen. Maar dat laatste duurt in werkelijkheid heel lang. En deze zaak vergde erg veel grondig werk.’
©
themoviedb.org
Still uit The Investigation
Waarom besloot u alleen het privéleven van hoofd moordzaken Jens Møller te tonen, en niet dat van de andere rechercheurs?
‘Een vrouwelijke politierechercheur is meestal óf de potentiële liefde van het verhaal, óf haar verhaal gaat over hoe moeilijk het is om een werkende moeder te zijn. Omdat we nooit vertellen hoe moeilijk het is om een werkende vader te zijn, besloot ik om dat stukje bij Jens neer te leggen. En iets vergelijkbaars geldt voor een rechercheur als Musa, die vanwege zijn huidskleur vaak wordt afgeschilderd als iemand die worstelt met twee culturen, een oude en een nieuwe, die haaks op elkaar staan. Omdat al deze rechercheurs in het echt gewoon heel, heel goed zijn in hun werk wilde ik dát laten zien in plaats van ze een triviaal achtergrondverhaal te geven dat misschien wel vermakelijk was, maar ons niet dichter bij de waarheid bracht. Met de vrouwelijke rechercheurs heb ik ook alleen over het politiewerk gesproken, ik heb zelfs geen idee of ze ook moeders waren. Ik vond het daarom ook niet eerlijk om ze anders neer te zetten. Ik herinner me nog dat we voor Borgen een scène hadden geschreven over een vrouwelijke premier die tijdens een persconferentie gevraagd werd naar haar kleding. We hebben het uiteindelijk niet gebruikt, omdat ons werd verteld dat dit nooit zou gebeuren. Een paar jaar later had Denemarken voor het eerst een vrouwelijke premier en tijdens een van de eerste persbriefings werd er naar haar schoenen gevraagd. Als verhalenvertellers hebben we de verantwoordelijkheid om tegen dit soort structuren in te gaan. Onze kinderen kijken naar deze series en baseren hun wereldbeeld hierop. Als we ze enkel de wereld tonen zoals zij gisteren was, is het niet alleen saai, maar ook onverantwoord.’
Wat wilt u dat uw eigen kinderen leren van The Investigation?
‘Dat de media ons misschien vertellen dat we in een enge en gevaarlijke wereld leven, maar dat het in werkelijkheid veiliger is dan ooit. En als iets toch misgaat, zijn er heel veel mensen die je willen helpen. Angst creëert geen gelukkige levens en biedt geen bijzondere inzichten. Toen ik in 1977 werd geboren waren er 72 moorden in Denemarken, vorig jaar waren dat er 51. Maar omdat ik over elke moord iets heb gehoord, voelt het alsof ik midden in een bendeoorlog in Kopenhagen zit. De verhalen die we elkaar vertellen creëren de wereld waarin we leven. Het is me opgevallen dat veel Deense media mensen enorm de ruimte gaven om te speculeren over deze zaak en zelfs om de journalist de schuld te geven omdat ze in die onderzeeër was gestapt, wat zowel walgelijk als oneerlijk is. Ik hoop juist dat mijn kinderen later net als Kim Wall worden. Dat ze nieuwsgierig zijn naar de wereld om hen heen en dapper genoeg zijn om in een onderzeeër te stappen en eropuit te trekken.’