Paolo Sorrentino over The Hand of God: 'Maradona was mijn eerste echte kennismaking met kunst'

Het is 22 juni 1986. In Mexico-Stad spelen Argentinië en Engeland in de kwartfinales van het WK voetbal. In de 51ste minuut lijkt Diego Maradona voor Argentinië te scoren. Met zijn hoofd. Op de een of andere manier weet de kleine Argentijnse spits (1,65 m) boven keeper Peter Shilton (1,83 m) uit te komen.

Engelse spelers schreeuwen onmiddellijk naar de scheidrechter dat Maradona de bal niet kopte, maar met zijn hand het doel in sloeg. Maradona’s teamgenoot Sergio Batista denkt dat ook en vraagt het aan de juichende Maradona. Die zegt: bek dicht en meejuichen, dan trapt de scheidrechter er misschien in. Die trapt er inderdaad in en het doelpunt telt.

Op de persconferentie na de wedstrijd blijft Maradona volhouden dat het een geldig doelpunt was. Een beetje gescoord met zijn eigen hoofd en een beetje met de hand van God.

The Hand of God is ook de titel van de nieuwe film van de Italiaan Paolo Sorrentino (1970). In dit tragikomische semiautobiografische familiedrama keert Sorrentino terug naar zijn eigen jeugd in Napels. Hij is veertien wanneer Maradona in 1984 naar provincieclub SSC Napoli komt. De komst van de voetballer zal niet alleen grote invloed hebben op het zelfvertrouwen van het arme Napels, maar ook op dat van de onzekere, verlegen tiener Paolo.

Toen Sorrentino in 2014 de Oscar voor beste niet-Engelstalige film won met La grande bellezza memoreerde hij de Argentijnse voetballer dan ook in zijn dankwoord. Als zijn grote inspiratiebronnen noemde hij filmmakers Federico Fellini en Martin Scorsese, popgroep Talking Heads en Diego Armando Maradona.

Maradona was zelfs meer dan alleen een inspiratiebron. Hij was – indirect – de redding van de jonge Paolo. Als zijn ouders in april 1987 hun jaarlijkse ski-uitje hebben, blijft de dan zestienjarige Paolo voor het eerst alleen thuis omdat hij naar een belangrijke uitwedstrijd van Napoli wil. Terwijl zijn ouders in hun slaap sterven door een koolmonoxidevergiftiging ziet de jonge Paolo Napoli winnen van Empoli FC. Sorrentino heeft altijd gezegd dat hij het aan Maradona te danken heeft dat hij toen niet samen met zijn ouders is omgekomen. Ook alter ego Fabietto in The Hand of God is daarvan overtuigd.

Maradona dook overigens al eerder op in het werk van Sorrentino. In Youth (2015) zien we hem – oud en zwaarlijvig – nog lichtvoetig een potje tennissen en in Sorrentino’s fraaie tv-serie The Young Pope (2016) komt hij voorbij in een anekdote van kardinaal Voiello. Die vertelt dat hij iemand sprak die zei dat Maradona nog steeds drugs gebruikte, waarop de kardinaal verontwaardigd reageerde met: ‘Vuile smeerlap, gebruik de naam van de Heer, uw God, niet ijdel.’

In deze voorbeelden wordt Maradona gebruikt voor een komisch effect, in The Hand of God speelt hij een rol in de grootste tragedie uit Sorrentino’s leven. Op het afgelopen filmfestival van Venetië, waar de film in première ging, spraken we met de Italiaanse regisseur over zijn persoonlijkste film tot dusver.

Wat moest er met u als kunstenaar gebeuren voordat u deze tragedie kon oppakken?
Sorrentino: ‘Ik weet het niet. Het is de belangrijkste vraag, dat snap ik, maar ik weet het echt niet. Op een gegeven moment had ik gewoon het idee dat het tijd was. Misschien heeft het feit dat ik onlangs vijftig ben geworden er wel mee te maken. Ik ben altijd aan het uitrekenen hoever ik nog van mijn dood verwijderd ben en op mijn vijftigste durfde ik er wel vanuit te gaan dat ik halverwege was.’

Maradona verloste Napels destijds door een kampioensteam te maken van Napoli. Wat was het effect van zijn komst op u?
‘Maradona was mijn eerste echte kennismaking met kunst. Ik kom uit een gewoon gezin, waarin kunst geen grote rol speelde. Wij gingen niet naar het theater of het museum. Ik kreeg de passie voor de kunsten niet aangereikt en wist er dan ook weinig van. Maradona was de eerste die me liet zien dat je met kunst de werkelijkheid kan veranderen. Dat je via kunst je leven naar een andere, artistieke dimensie kan brengen. En hij zorgde voor visueel spektakel, wat mij als filmmaker ook zeker beïnvloed heeft.’

Is Maradona nog steeds een held voor u, of verdween dat door de drugs en zijn banden met de maffia?
‘O, hij is zeker nog een held. En niet alleen vanwege de geweldige voetballer die hij was, juist ook omdat hij als mens feilbaar bleek. Ik heb een zwak voor gevallen helden.’

Deze film is zowel tragisch als grappig. Hoe hield u beide emoties echt?
‘Vooral door mijn eigen herinneringen te volgen. In het begin had ik een bijna perfect leven, vol grappige momenten. Maar iedereen is maar één gebeurtenis van een tragedie verwijderd, en dan verandert alles. Dat overkwam mij. En uiteindelijk heeft dit van mij ook de kunstenaar gemaakt die ik nu ben.’