'Waarom accepteren we seksueel geweld makkelijker van machtige mensen?'

‘Deze zaak kent alleen maar verliezers,’ stelt premierskandidaat Fabian Ploch in De zitting, vlak voor hij de rechtszaal binnenloopt. Het is de enige constatering die alle betrokkenen zullen beamen. Als de deuren van de rechtszaal sluiten, blijkt iedereen namelijk een eigen versie van de werkelijkheid te hebben.

De succesvolle thrillerschrijver Amanda Richter (Kim van Kooten) beschuldigt politicus Ploch (Jacob Derwig) van verkrachting. Dit zou 25 jaar geleden gebeurd zijn op een introductiefeestje van een studentenvereniging. Ploch ontkent. Het is haar woord tegen dat van hem. Aan de rechter de taak om te achterhalen wat er is gebeurd en wie de waarheid spreekt.

Tachtig minuten lang zitten we met de betrokken partijen in de rechtszaal. Met het slachtoffer, dat 25 jaar lang haar mond hield. Zoekt zij gerechtigheid of aandacht? Met de verdachte, die op het punt staat de nieuwe premier van het land te worden. Maakt zijn publieke positie hem kwetsbaar of machtig? Met de rechters, die op basis van tegenstrijdige verklaringen een oordeel moeten vellen. Met de officier van justitie, die de verdachte veroordeeld wil krijgen. En met de advocaat, die twijfel probeert te zaaien.

‘Wie geloof je? En waarom? Dat willen we met deze film onderzoeken,’ vertelt regisseur Saskia Diesing (1972). De makers kozen er bewust voor om de hele film op één locatie op te nemen. ‘Dat was een wens van scenarist Lykele Muus en ik ging daar direct in mee. Je kunt kiezen voor flashbacks die onthullen hoe de vork in de steel zit, maar dat is uiteindelijk niet de belangrijkste vraag. Wij wilden onderzoeken hoe waarheidsvinding werkt. En hoe je eigen ideeën en ervaringen invloed hebben op de manier waarop je naar de werkelijkheid kijkt.’

In het echte leven zijn hoofdrolspelers Jacob Derwig en Kim van Kooten al twintig jaar een stel. Is het bij zo’n pijnlijk onderwerp een toegevoegde waarde dat de acteurs elkaar zo goed kennen? ‘We hadden op de set een hele open sfeer,’ vertelt Diesing. ‘Niet alleen dankzij hen, alle acteurs stelden zich kwetsbaar op. De thematiek maakte veel los, er kwamen hele persoonlijke verhalen naar boven. Ook vervelende ervaringen.’

De zitting toont hoe ingewikkeld het is om seksueel misbruik in de rechtszaal te bewijzen. Diesing: ‘Soms voel je dat er iets niet klopt, maar is er onvoldoende juridisch bewijs om een zaak rond te krijgen. Dat vreet aan je rechtvaardigheidsgevoel.’ Het slachtoffer moet diep in haar pijnlijke herinneringen duiken – ‘hoeveel centimeter was hij in je?’ – om haar verklaring te onderbouwen. En herinneringen van jaren geleden kunnen onbetrouwbaar zijn. Diesing: ‘Het is interessant om te onderzoeken hoe het geheugen werkt. Wat voor de een een pijnlijk trauma is geworden waar zij de rest van haar leven onder lijdt, is voor de ander niet meer dan een mislukte vrijpartij.’

Hoewel er zelden verkrachters worden veroordeeld door de rechter gelooft Saskia Diesing wel in ons rechtssysteem. ‘Zelfs zonder veroordeling kan een rechtszaak een positief effect hebben. Vooral doordat er nu spreekrecht is voor slachtoffers. Je verhaal kunnen doen, iemand ter verantwoording roepen, dat kan al heel helend werken.’

Ter voorbereiding op de film bezocht Diesing verschillende rechtszaken. ‘Ik was bij een zedenzaak van een man die zijn stiefdochter had misbruikt. De man had al toegegeven dat hij schuldig was. Die zaak was heartbreaking. Ik heb alleen maar zitten huilen. De moeder van het misbruikte meisje las een brief voor die haar dochter had geschreven. Dat was heel dapper en belangrijk. Je zag dat de dader daardoor brak. Ook was het voor hem heel confronterend om te moeten vertellen over de gruwelijke details van het misbruik. Toch was de dader geen psychopaat. Het was een jonge, verwarde man die niet goed kon verklaren hoe dit was gebeurd. De dader had een traumatisch verleden, de moeder was zelf misbruikt. Het was één grote tragedie. In de krant lees je alleen maar: “Man veroordeeld voor misbruik stiefdochter.” En dan wil je zo’n dader opknopen aan de hoogste boom. Maar de werkelijkheid is vaak complexer dan wat we te zien krijgen.’

In De zitting gaat het niet om een getraumatiseerde jongeman, maar om een politicus die op het punt staat de machtigste man van het land te worden. ‘In de film is sprake van een ongelijke machtsverhoudingen,’ zegt Diesing. ‘Fabian Ploch is begeleider bij de studentenvereniging en hij belooft Amanda aan een kamer te helpen als ze nog even op het feest blijft.’ De beschuldiging van verkrachting zorgt er niet voor dat Ploch minder populair wordt. Integendeel. ‘Waarom accepteren we seksueel geweld makkelijker van machtige mensen? Kijk naar Trump en Biden. Amerika kon kiezen tussen twee presidentskandidaten die allebei meerdere malen beschuldigd zijn van seksueel misbruik. Dat vind ik choquerend. Blijkbaar hoeft de machtigste man ter wereld niet van onbesproken gedrag te zijn.’

Scheve machtsverhoudingen repareer je niet in de rechtszaal, gelooft Diesing. ‘Ik denk niet dat het veel zin heeft om nog scherpere wetten te maken. Wil je echt een maatschappelijke verandering teweegbrengen, dan moet je ver daarvoor gaan zitten. Bij de opvoeding. Ik denk dat mannen zich te weinig realiseren wat de consequenties van hun gedrag zijn. Een man is nu eenmaal fysiek sterker, alleen al daardoor is er ongelijkheid. We leggen de verantwoordelijkheid voor het voorkomen van seksueel geweld nog altijd te veel bij meisjes en vrouwen. Neem bijvoorbeeld mijn eigen dochter. Zij is zestien. Eigenlijk vind ik dat zij ’s nachts alleen naar huis zou moeten kunnen fietsen, want mannen hebben met hun handen van haar af te blijven. Maar ik offer de veiligheid van mijn dochter niet op voor mijn idealen. Ik laat haar echt niet alleen fietsen.’

Diverse vrouwelijke personages zeggen in de film dat zij ‘natuurlijk’ ook vervelende seksuele ervaringen hebben. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Die mindset moet veranderen, vindt Diesing. ‘Het is niet normaal dat vrouwen seksueel geweld meemaken. We moeten jongens vertellen dat ze kwetsbaar mogen zijn en leren waar hun grenzen liggen. Mijn zoon is nu vijftien. Ik wil hem meegeven dat hij voor de seks aan een meisje vraagt of zij het oké vindt. Dat is geen makkelijk gesprek, zeker niet met een puber. Laatst zaten we samen naar de film Call Me by Your Name te kijken. Over twee jongens die ondanks hun leeftijdsverschil verliefd op elkaar worden. De oudste vraagt vlak voor het vrijen: “Weet je zeker dat je dit wilt?” Ik heb dat moment aangegrepen om te vertellen dat dit een mooie manier is om toestemming te vragen. Dat is iets heel anders dan het “broek uit en gaan” wat jongeren tegenwoordig op Pornhub zien.’

Het is niet toevallig dat de verkrachting in de serie zich heeft afgespeeld op een feestje van een studentenvereniging. Dat is bij uitstek een plek waar seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt genormaliseerd, meent Diesing. ‘Op de een of andere manier denken we: ach, tijdens de studententijd hoort het erbij, feesten, seks en drank. Maar moeten we het normaal vinden dat een drankspelletje automatisch leidt tot seks? Ik denk het niet. Bij studentenverenigingen zie je dat de deur dichtgaat en vervolgens horen we niet meer wat er gebeurt. Maar ook daar moet het niet normaal zijn om iets te doen wat de ander niet wil.’

Dan haalt Diesing Oscar Wilde aan. ‘“Everything in the world is about sex, except sex. Sex is about power.” Ken je die uitspraak? Vanmorgen in de trein zat ik daarover na te denken. En ik ben het er niet mee eens. Ik vind het een cynische manier om naar het leven te kijken. Wat mij betreft moet seks gaan over liefde, lust en levensvreugde. En iedereen moet ervan kunnen genieten.’