The Lost Leonardo: spannende docu over een verloren gewaand schilderij

In 2005 wordt de Salvator mundi, een verloren gewaand schilderij van Leonardo da Vinci, op een veiling in New Orleans aangeboden. Het schilderij is flink – en lelijk – gerestaureerd en wordt daar voor zo’n 1200 dollar verkocht als een werk ‘naar Leonardo da Vinci’.

De koper speelt het door aan restaurateur Dianne Modestini, die ervan overtuigd raakt dat Da Vinci zelf het geschilderd heeft. De kunstwereld laat zich maar wat graag overtuigen en de Salvator mundi wordt eerst voor een kleine 130 miljoen dollar verkocht aan een Russische oligarch en komt ten slotte via veilinghuis Christie’s terecht bij een Saoedische prins. Voor de lieve som van 450 miljoen dollar. In de zeer onderhoudende documentaire The Lost Leonardo maakte de Deense regisseur Andreas Koefoed een spannend verslag van de reis die de Salvator mundi aflegde.

In uw film laat u zo’n twee dozijn betrokkenen aan het woord. Laten we ons beperken tot de vier die volgens mij uw favorieten zijn. Om te beginnen restaurateur Dianne Modestini. Was het moeilijk om haar voor de film te interesseren?
Koefoed: ‘Opvallend genoeg niet. Ze vertelde me later dat ze vaak gevraagd wordt voor artikelen en documentaires, maar altijd nee zegt, omdat ze doodop is van de hele toestand. Ze heeft namelijk veel kritiek gekregen aangezien ze flinke stukken overgeschilderd heeft, en er zijn ook mensen die betwijfelen of het schilderij wel van Da Vinci is. Tegen ons zei ze gelukkig ja. Waarschijnlijk omdat ik geen banden heb met de kunstwereld, uit Denemarken kom en haar benaderde met een zekere nieuwsgierigheid.’

Nummer twee is de Zwitserse kunsthandelaar Yves Bouvier, de zogenaamde koning van de vrijhavens.
‘Voor ik aan deze film begon wist ik niet eens van het bestaan van die zogenaamde vrijhavens af. Al had ik wel eens wat gelezen over plekken waar geen belasting hoeft te worden betaald en waar in goed beveiligde pakhuizen extreem waardevolle objecten worden opgeslagen. Ik denk dat Bouvier wilde meewerken omdat hij in allerlei rechtszaken verwikkeld is met de Russische oligarch Dmitry Rybolovjev, aan wie hij – met woekerwinsten – de Salvator mundi en nog heel veel andere kunstwerken heeft doorverkocht. Rybolovjev is een lastercampagne tegen hem begonnen in de media en Bouvier wilde de film ongetwijfeld gebruiken als platform. Maar daar waren wij natuurlijk op bedacht.’

Heeft u ook een professionele pokerspeler ingehuurd?
‘Haha. Omdat Yves dat deed toen hij het schilderij van de originele koper kocht? Zou iedereen moeten doen bij onderhandelingen, als je het mij vraagt. Die pokerspeler, die wij in de film niet noemen, was een van zijn beste vrienden en lid van de Corsicaanse maffia. Ik heb hem zelf nooit ontmoet, maar wel research naar hem gedaan. Een behoorlijke foute gast, kan ik je vertellen.’

Die Bouvier en Rybolovjev verdienen hun eigen documentaire...
‘Die is al in de maak! Het is inderdaad een fascinerend verhaal, maar ik ga het niet doen.’

Te gevaarlijk?
‘Nee, ik wil voor mijn films werken met mensen met wie je je kan identificeren, voor wie je een zekere sympathie gaat voelen. Deze twee zijn mij te koud.’

Nummer drie dan: kunstcriticus Jerry Saltz. Hij is ervan overtuigd dat de Salvator mundi niet van Da Vinci is... Horen we in hem ook u?
‘Ja en nee. Jerry zou graag de stem van het gewone volk zijn. En misschien heeft hij gelijk, maar hij verwerpt het idee dat het schilderij ook echt kan zijn, terwijl niemand tot dusverre heeft kunnen bewijzen dat het niet echt is. Ik wil – ook in de film – openstaan voor beide mogelijkheden.’

Dan het laatste personage: de Salvator mundi zelf.
‘Het schilderij is ons eigenlijke hoofdpersonage. En ook al is het een dood object, in de film proberen we het tot leven te wekken. Via sounddesign en met muziek geven we het een stem. En in de nagespeelde scènes focussen we bewust minder op de personages en meer op het schilderij.’

Ik heb Da Vinci’s Mona Lisa nog nooit gezien, maar wel diens Dame met de hermelijn. En ik moet zeggen: dat schilderij heeft absoluut ‘aanwezigheid’. Heeft u wel andere Da Vinci’s gezien?
‘Ik ben in 2019 naar die grote overzichtstentoonstelling in het Louvre geweest en naar het Uffizi in Florence, waar er drie hangen. In totaal heb ik een stuk of tien Da Vinci’s gezien.’

En, voelde u de aanwezigheid?
‘Eh... Ik voel wel dat ze speciaal zijn, maar die bezieling, of hoe je dat moet noemen moet, dat mystieke, voel ik meer bij iemand als Picasso. En nog meer bij muziek. Bij Mozarts Requiem bijvoorbeeld, of bij de nummers van Jeff Buckley.’

Denkt u dat we de Salvator mundi binnenkort weer zullen kunnen zien?
‘Ik verwacht over een jaar of twee al in Saoedi-Arabië. Kroonprins Mohammed bin Salman zal het schilderij, ondanks de twijfel over de echtheid, willen gebruiken als trofee en ook om Saoedi-Arabië – post olie – een nieuw imago te geven, als hoeder van de cultuur.’

Zou u gaan?
(Korte stilte) ‘Goeie vraag. Ja... ik vrees dat ook ik in die val zal lopen.’