Crimes of the Future is een typische Cronenberg-film vol bloed, erotiek en body horror

In 1975 zag regisseur Martin Scorsese voor het eerst een film van zijn Canadese collega David Cronenberg. Dat was, zoals hij in 1984 aan het horrormagazine Fangoria vertelde, The Parasite Murders, ook wel bekend als Shivers. Scorsese liet weten dat hij zich met toenemende verbijstering door de film had heen geworsteld en achteraf dacht dat hij hem niet goed vond. ‘Maar een jaar later dacht ik er nog steeds aan en discussieerde ik erover met iedereen die wilde luisteren.’

In de jaren na The Parasite Murders – waarin Cronenberg films als Rabid, The Brood en Scanners maakte – nam Scorseses waardering voor het eigenzinnige en bijzonder bloederige oeuvre verder toe. Maar nog steeds hadden de twee elkaar niet ontmoet. Dat gebeurde pas begin jaren tachtig. En die eerste ontmoeting werd een complete verrassing. Voor Scorsese, in elk geval. Hij verwachtte een wat morsige figuur, type horrornerd – let wel: er was toen nog geen internet, je kon iemand niet even googelen –, maar Cronenberg bleek een goed verzorgde man met een grote hoornen bril. Volgens Scorsese zag hij eruit als ‘een gynaecoloog uit Beverly Hills’.

We hebben Cronenberg al een paar keer gezien en gesproken, dus we zijn niet verbaasd wanneer we hem eind april – een goeie drie weken voor zijn nieuwe film Crimes of the Future in Cannes in wereldpremière gaat – in een Parijs hotel ontmoeten. Hoewel... de volledig in het zwart gestoken Cronenberg oogt met zijn 79 jaar breekbaarder dan ooit. Zodat ook wij even een Scorsese-momentje hebben, want die breekbaarheid is maar moeilijk te rijmen met de kracht en zelfverzekerdheid van Crimes of the Future.

In deze volstrekt unieke mix van sciencefiction en horror volgen we kunstenaar Saul Tenser (Viggo Mortensen) en zijn partner Caprice (Léa Seydoux) in een toekomst waarin mensen geen pijn meer kunnen voelen. In Sauls lichaam ontstaan nieuwe organen, die Caprice vervolgens tatoeëert. Uiteindelijk worden ze tijdens provocatieve performances in bijzijn van publiek chirurgisch verwijderd door het duo. Omdat de spontane groei van nieuwe organen zou bewijzen dat de mens aan het evolueren is tot een nieuw wezen, probeert een schimmige groepering Saul in haar kamp te krijgen.

Het resultaat is een ‘typische Cronenberg-film’ vol bloed, erotiek en body horror. Hoewel die laatste kwalificatie geen etiket is dat de oude meester zelf op zijn werk zou plakken. ‘Dat ik body horror zou maken is ooit verzonnen door een recensent of een fan, geen idee waar dat precies vandaan komt. En nu is het een heel genre op zich. Maar het lichaam is voor mij niets engs. Ook niet als het begint te muteren. Juist niet. Ik zou mijn werk dan ook veel liever body beauty noemen, maar daar is het inmiddels te laat voor.’

Crimes of the Future is gebaseerd op een script dat u meer dan twintig jaar geleden schreef. Waarom moest de film er nu dan toch komen?
David Cronenberg: ‘Dat was niet mijn idee. Producent Robert Lantos, met wie ik eerder Crash, eXistenZ en Eastern Promises maakte, wees me op dat oude script. Ik wimpelde het eerst af, omdat ik dacht dat het niet relevant meer kon zijn. Het is geschreven in een tijd dat er nog niet eens internet was. Maar Lantos drong aan en toen ik het teruglas dacht ik: verdomd, hij heeft gelijk. Dat verhaal is nog steeds relevant en eigenlijk best goed, maar het is dus Roberts schuld. Vind je de film niet goed, dan moet je bij hem wezen.’

Heeft u veel veranderd?
‘Zo goed als niets. Hooguit in de montage nog wat overbodige dingen weggehaald. In de meeste scripts voor sf-films wordt namelijk veel te veel uitgelegd. Wat wel begrijpelijk is, want die films spelen zich af in een toekomstige wereld die de kijker niet kent. Je zal dus af en toe iets moeten uitleggen. Mijn enige echte verandering was de titel. Eerst heette het Painkillers, maar sindsdien zijn er verschillende films uitgebracht met vergelijkbare titels, dus werd het Crimes of the Future.’

Terwijl u in 1970 al een film maakte met die titel...
‘Dat klopt, maar dat was zo’n obscure film dat ik dacht dat niemand die nog kende. Nu blijkt dat heel wat mensen dat toch nog weten. Ach, ik vind Crimes of the Future ook gewoon een mooie titel. Krachtig, en hij klopt ook: wat Saul en Caprice doen is illegaal, en dus zijn het misdaden uit de toekomst.’

Acteur Viggo Mortensen, die in de film Saul speelt, heeft gezegd dat dit uw meest autobiografische film is. Heeft hij gelijk?
‘In sommige opzichten zeker. Ik hoest in het echte leven veel, net als Saul in de film. En ik heb ook problemen met eten, net als Saul. Maar dat is vast niet waar hij op doelt. Ik neem aan dat hij het metaforisch bedoelt. Dat ik mijn leven heb gegeven aan de kunst, zoals Saul zijn organen opoffert voor de kunst. Maar meer kan ik daar niet over zeggen. Dat moet je toch echt aan Viggo vragen.’

Een van de andere performancekunstenaars is een man die zijn ogen en mond laat dichtnaaien en op zijn hele lichaam oren heeft aangebracht. Onder het motto ‘shut up and listen’. Is dat uw commentaar op de huidige cancelcultuur?
‘Nee, je kan het wel zo zien, maar zo is het niet door mij bedoeld. Misschien wel door het personage in de film, maar dat ben ik niet. Vroeger, de laatste tijd wat minder, kreeg ik vaak het verwijt dat ik vrouwen haatte omdat een van mijn personages een vrouwenhater was. Waarop ik altijd zei: “Ja, hij is inderdaad een vrouwenhater, maar dat wil nog niet zeggen dat ik het met hem eens ben.” Als je alleen personages in je film toestaat met wie je het eens bent, is dat het einde van de kunst. Elke kunstenaar heeft de opdracht om kritiek op zijn werk te negeren. Zelfs als dat gevaar kan opleveren, want ik besef dat een film als Crimes of the Future in veel landen verboden zal worden. Dat ik daar als de maker zelfs voor vermoord zou kunnen worden. Terwijl ik ervan overtuigd ben dat kijken naar Crimes of the Future een bevrijdende ervaring kan zijn. Zelfs als je er helemaal niets aan vindt, zelfs als je de film haat. Want ook zo’n reactie is belangrijk. Dat is immers wat elke kunstenaar wil: een reactie oproepen bij iemand anders. Kijk, ik heb geen politieke agenda. Mijn films zijn gewoon mijn kijk op de mensheid. Het zijn mijn pogingen om mensen te begrijpen. Wat me verontrust, waar ik me over opwind. En die twijfel geef ik vervolgens door aan de kijker. Omdat ik het zelf ook niet weet. Ik ben 79 jaar oud en ben nog steeds bezig het allemaal uit te vogelen. Er zijn veel mensen die wel denken te weten hoe het zit, maar alles wat ik met mijn films wil zeggen is: wees daar maar niet te zeker van.’

Verwacht u dat de film in Cannes straks controversieel zal zijn?
‘Natuurlijk. Zelfs bij Crash was er veel controverse. Wat me toen nogal verbaasde, want die film is gebaseerd op een beroemd boek van J.G. Ballard dat al jaren eerder was verschenen. Mensen hadden toch kunnen weten waar die film over zou gaan. Bij Crimes of the Future verwacht ik geschokte reacties op de verschillende operaties in de film, maar vooral op het begin. Dat zal voor veel mensen onverteerbaar zijn. Ik vermoed dan ook dat er in Cannes na die eerste vijf minuten al veel walkouts zullen zijn. Maar als ik een film maak denk ik daar niet aan. Ik denk alleen aan het verhaal. De controverses komen later wel.’