Het boek 25 Encounters is een ode aan ruim een halve eeuw IFFR

Als ode aan ruim een halve eeuw IFFR blikken vijftig bekende en minder bekende festivalbezoekers - van Gouden Palmwinnaar Apichatpong Weerasethakul tot IFFR-pionier Monica Galer - terug op het verleden en vooruit naar de toekomst van het festival. Dat gebeurt in 25 tweegesprekken, gebundeld in het jubileumboek 25 Encounters. Festivaldirecteur Vanja Kaludjercic reageert op vier stellingen die daarin aan de orde komen.

In de bundel stelt IFFR’er van het eerste uur Monica Galer dat televisie ooit een raam op de wereld bood, maar nu een spiegel is waarin mensen zichzelf proberen te zien. Hetzelfde geldt voor filmfestivals.
Kaludjercic: ‘Misschien geldt dat voor sommige festivals. En misschien dat sommige bezoekers op zoek zijn naar een spiegel. Het zou kunnen dat mensen door de crisis geneigd zijn de blik meer naar binnen te richten, omdat ze in hun kamers zitten opgesloten. Ik geloof trouwens niet dat dat ten koste gaat van het raam op de wereld, dat er ook nog steeds is. Ons programma is zeer breed en gevarieerd en reflecteert op heel veel dingen. We hebben in elk geval geen vooropgezet idee over de films die we als festival zoeken. Er zijn geen regels: dat is het nou juist. We gooien onze netten zo wijd mogelijk uit en kijken wat we binnenhalen. Vervolgens gaat het erom hoe films in programma’s worden gebundeld, zodat ze met elkaar in dialoog raken. Of dat nou zelfreflectie geeft of een wereldbeeld, arthouse is of genrefilm, experimentele avantgarde of een documentaire die een relevant onderwerp aanboort: we willen iedereen iets bieden.’

Terwijl de grote platforms (Netflix, Disney+, Apple TV) groeien, heeft de onafhankelijke (kunst)film door de coronacrisis verder terrein verloren. Filmfestivals als het IFFR kunnen daar tegenwicht aan bieden, stelt voormalig festivaldirecteur Simon Field in 25 Encounters.
Kaludjercic: ‘Festivals hebben artfilms altijd een podium geboden en zullen dat blijven doen. Ik geloof niet dat er zoiets bestaat als een strijd tussen filmfestivals en -theaters versus streamingplatforms of dat de een de ander zal vernietigen. Integendeel: het zijn complementaire manieren om van geweldige films te genieten. Grote spelers - naast kleinere en middenmoters - geven ook aan arthouse films een platform. Die kunnen daardoor kijkers vinden in uithoeken van de wereld die ze nooit hadden kunnen bereiken wanneer ze alleen maar in filmtheaters hadden gedraaid. Dat filmtheaters terrein verliezen is al decennia het geval en mogelijk door de coronacrisis versneld, maar ze staan nog steeds overeind. Er zit leven in, net als in filmfestivals. Dus dan moeten we iets goed doen.’

Susanna Pasoonen, professor in Media-studies aan de Universiteit van Turku (Finland), poneert in het boek dat het tijd wordt voor seksuele mensenrechten om expliciete films te kunnen beschermen die nu door puriteinse censuur van Amerikaanse techbedrijven uit het publieke domein dreigen te verdwijnen. Een festival als IFFR heeft een taak in het mogelijk maken van dat debat.
Kaludjercic: ‘Het IFFR heeft de vrijheid te programmeren wat zij wil. Inclusief seksueel expliciete films. Dus daar hoeven we geen debat over aan te zwengelen: we vertonen die films gewoon. We doen op geen enkele manier aan zelfcensuur. Het uitgangspunt van het festival toen het begon - en oprichter Huub Bals bracht dat in praktijk - was heel vrij te zijn. Met dat idee blikken we nog steeds vooruit: door ons vrij te voelen nieuwe paden in te slaan. Al zo lang films bestaan lokken ze schandalen uit. Maar films zijn er ook om je te bekoren, te vermaken, soms te verontrusten. Als je een filmfestival bezoekt, kun je al die sensaties ervaren. Maar bovenal is de waarde van een festival dat het je tot een debat kan verleiden met mensen om je heen die je misschien nog niet kent. Om je open te stellen, iets kritisch te beschouwen of totaal verschillende standpunten te ontdekken over wat je zojuist hebt gezien. De levendige dialogen in het boek zijn een weerslag van die cultuur: alsof je deel bent van conversaties die je tijdens het festival toevallig afluistert.’

Het IFFR was dit jaar voor de tweede keer gedwongen zich te beperken tot een online editie. Terwijl de beste dingen onverwachts gebeuren in de wandelgangen van fysieke filmfestivals. Online kan deze spontaniteit niet worden geëvenaard.
Kaludjercic: ‘Dat is waar. Dit was onze reactie op een historische crisis. Al is het geweldig dat we dankzij technische mogelijkheden iets online kunnen doen; het is geen modus operandi die we moeten blijven voeden. Een filmfestival kan niet anders plaatsvinden dan in fysieke vorm. Met de fysieke vertoning van Mijke de Jong’s Along the Way wilden we daar een statement over maken.

Een film uitkiezen om online te bekijken, is niet hetzelfde als een dag of een week op het festival rondlopen, op een programma stuiten dat je anders nooit zou hebben bezocht. Of dat je een bepaalde film had uitgekozen maar dat er zeven andere dingen gebeuren, gewoon omdat je ter plekke bent. Juist de informele sfeer maakt IFFR in mijn ogen bijzonder, het gebrek aan protocol, de onverwachte ontmoetingen.

Ik ben daar zelf een exponent van: m’n hele carrière is gebouwd op min of meer toevallige ontmoetingen op filmfestivals. Toen ik als zeventienjarige vrijwilliger op m’n eerste filmfestival werkte, ontdekte ik dat er beroepen bestonden waarvan ik nog nooit had gehoord. Een van mijn eerste banen, in Parijs, als acquisiteur voor een groot internationaal filmsalesbedrijf dank ik grotendeels aan een ontmoeting met iemand op een filmfestival waarmee ik een passie deelde voor een onconventioneel soort cinema.

Voor mij betekende het een onwaarschijnlijke verandering van cultureel milieu, komend vanuit de Balkan, op een niveau dat ik nooit had verwacht. En dat gebeurde omdat we met allemaal mensen bij elkaar gingen zitten, in allerlei dialogen verwikkeld raakten die ons van alles konden brengen. Film is voor mij zo bezien geen spiegel of raam maar eerder een deur. Of nee: een eettafel.’