Henny Vrienten geeft geluid aan de zwijgende film

Henny Vrienten is in een reflectieve gemoedstoestand wanneer we bij hem thuis in Amsterdam aanbellen – de plek waar hij ook zijn muziekstudio heeft en waar heel wat soundtracks werden geboren (o.a. De prooi, Sonny Boy en The Discovery of Heaven). Onlangs kwam hij daar in zijn archief allerlei ‘vergeten muziek’ tegen; muziek waarvan hij niet eens wist dát, wanneer en waarvoor hij het had gemaakt. ‘Ik heb 35 jaar als een bezetene gewerkt, maar nooit tijd gehad om het zelf te luisteren,’ vertelt Vrienten.

We klimmen een etage hoger in zijn grachtenpand. Als hij daar geen muziek aan het maken is of verblijft omdat hij nog schoolgaande kinderen heeft, is hij het liefst op het platteland van Twente te vinden. In zijn buitenhuis leidt hij een zogenoemd parallel leven, in verstilling. ‘De mensen die ik daar tegenkom, eten boterhammen met reuzel en houden zich bezig met wat voor weer het morgen wordt en hoe de grond is,’ vertelt hij met een glimlach. ‘Het komt mij soms voor dat het leven daar meer zin heeft. Je doet er minder, maar wat je onderneemt, geef je meer aandacht. En is er genoeg hout voor de winter, is een heel andere prioriteit dan: hoe worstel ik me vandaag door dertig afspraken?’

Het lijken impressionistische hersenspinsels alvorens we on topic gaan. Toch loopt er een lijn van deze reflecties naar zijn composities voor de zwijgende film: een pleidooi voor minder vluchtigheid en meer aandacht voor de oorsprong van dingen.

‘Wanneer is iets begonnen, hoe zag het er vroeger uit en wat is de ontwikkeling? Dat heeft me altijd gefascineerd,’ legt Vrienten uit wanneer we in zijn omvangrijke bibliotheek zijn genesteld, waar vooral veel poëzie op de planken staat. ‘Voor wie van film houdt, is het vanzelfsprekend dat je je interesseert in de geschiedenis van film. Film is een commercieel bedrijf geworden, maar ooit was het een kunstvorm waarin mensen van alles aan het ontdekken waren. De transitietijd interesseert mij. Zo kwam het dat Eye mij ergens in de jaren negentig, het heette toen nog het Filmmuseum, vroeg om muziek te maken bij een zwijgende film: Telegram uit Mexico. In het archief vond ik daar op een gegeven moment een film die compleet anders was dan alles wat in die tijd gedraaid was: Zeemansvrouwen, een verfilming van een toneelstuk uit 1930. Er zaten lange dialogen in – die hoorde je natuurlijk niet, maar het viel af te lezen door de personages. Raar voor die tijd, want meestal zag je in zwijgende films een soort mimespel met bordjes ervoor (“Wanhoop!”). Wat bleek? Zeemansvrouwen was de eerste Nederlandse poging om een geluidsfilm te maken. De met fonografen opgenomen dialogen kregen ze alleen niet sync gelegd en zodoende werd het onbedoeld toch een stomme film. Daarnaast viel de film op vanwege het artistieke camerawerk en vernieuwende stijlmiddelen: beeldalliteraties, splitscreens, snel gesneden achtervolgingen en een soort documentaireachtige aanpak. In tegenstelling tot het soort films uit die tijd, waar verhalen veel meer lineair en toneelmatig werden verbeeld.’

Zeemansvrouwen werd grotendeels gedraaid op de Amsterdamse Nieuwmarkt, twee passen van Vrientens huis vandaan. De huizen uit die tijd staan er nog, maar de omgangsvormen op straat zijn veranderd, neemt Vrienten waar. ‘Het eerste wat me opviel bij Zeemansvrouwen was dat er nauwelijks gereserveerdheid tussen mensen bestond. Ze tonen onvervalst hun emoties. Heel direct. We gaan tegenwoordig veel complexer met elkaar om, alsof er ergens in de tijd een gedragscode is ontstaan.’

Wat nu als je de dialogen zou kunnen achterhalen en er een nieuwe soundtrack mee kan maken? Met nauwelijks budget, maar vooral veel passie ging Vrienten aan de slag, samen met de inmiddels overleden regisseur Lodewijk de Boer. De oude toneeltekst erbij, en dan samen met een batterij liplezers de film analyseren. Vervolgens werd een cast van bevriende acteurs verzameld, onder wie Nelly Frijda en Jeroen Krabbé, die de teruggevonden dialogen pro deo inspraken. Deze vormden samen met door Vrienten gecomponeerde muziek een nieuwe score.

Het bleef niet bij één project. Een volgende zwijgende film die Vrienten van een score voorzag, was Beyond the Rocks uit 1922. Een film met Gloria Swanson en Rudolph Valentino, die in Amerika verdwenen was en op een Amsterdamse zolder bij een verzamelaar werd gevonden. ‘Vroeger maakte men kopieën van de film en die gingen vervolgens de wereld over om door kermisboeren her en der te worden vertoond. Nitraatfilms: brandbaar en gevoelig voor rot. Veel van dat materiaal is verloren gegaan, deze gelukkig niet. Toen de film in Tuschinski in première ging, werd er een filmpje van Martin Scorsese voor vertoond, waarin hij ook iets aardigs over de score zei: “Eigenzinnig en fantastisch.” Ik dacht meteen: Nou, bel me dan een keer! Maar dat hij het eigenzinnig noemde, zei eigenlijk al genoeg. Dat willen ze in Amerika niet.’