Jill Soloway en haar team maken voor en achter de schermen van de grensverleggende Amazon-serie Transparent hun eigen utopie. ‘Ik probeer wereldwijd het patriarchaat omver te werpen.’

‘Yeah, doe dat! Vertel de mensen over mijn feministische utopie!’ Schrijver Jill Soloway lacht erbij, maar is toch ook heel, heel serieus. Het creatieve genie achter tragikomedie Transparent houdt er namelijk nog een hobby op na, zo vertelt ze tijdens een press junket in München: ‘Ik probeer een matriarchiale revolutie te ontketenen en wereldwijd het patriarchaat omver te werpen. Gewoon als een nevenproject, haha.’

Transparent is een serie zoals er weinig andere zijn. Niet in de laatste plaats omdat het draait om de worstelingen van een transgenderouder en haar familie, maar toch ook omdat de serie bedacht is en geleid wordt door een vrouw – zowaar nog steeds een unicum. ‘Het voelt alsof we die utopie zelf aan het maken zijn, weet je, alsof we zelf de female gaze aan het uitvinden zijn. Gewoon door dag na dag, minuut na minuut, pagina na pagina, een wereld te beschrijven waarin mensen en dan vooral vrouwen en in het bijzonder transvrouwen, niet door een filter hoeven van mannelijkheid. Waarin ze niet functioneren als object, maar zelf leidend zijn. Zo maken we een soort van feministische utopie, niet alleen qua inhoud, maar ook in hoe we werken.’

Een project voor de lange adem. Toen Soloway vorig jaar een Emmy in ontvangst mocht nemen voor haar werk aan Transparent, greep ze de gelegenheid dan ook vol aan. Haar eigen ‘moppa’ (een samentrekking van ‘momma ’ en ‘poppa’) diende als voorbeeld: ‘Zij kan morgen op huizenjacht gaan en in 32 staten zou het legaal zijn voor een huisbaas om te zeggen: “Ik verhuur niet aan transmensen.” We staan niet op een keerpunt voor transgenders. Integendeel, we hebben een heus burgerrechtenprobleem.’

Drie maanden later vertelt ze over dat moment: ‘Voor elke prijsuitreiking denk ik: oké, je hebt zo dertig seconden om de hele wereld toe te spreken. Die ga ik gebruiken. Het is nog zo vroeg, hè. Er zijn nog zo veel mensen niet out, zo veel transvrouwen die het slachtoffer zijn van geweld, zo veel transtieners die zelfmoord plegen en zo veel van die hele simpele, domme transhaat. Als we ons richten op honderd procent acceptatie, zitten we nu pas op één procent.’

Een scène uit de vierde aflevering van het eerste seizoen

Gender queer
De Amerikaanse schrijver (50) is al bijna haar hele leven gefascineerd door het feminisme en genderidentiteit in het bijzonder. Het telefoontje waarin haar vader aankondigde zich eigenlijk vrouw te voelen, zette voor haar alles in perspectief. ‘Ik begon plots mijn eigen ongemak met bepaalde aspecten van vrouwelijkheid te snappen. Als ik bijvoorbeeld thuiskwam van een evenement, deed ik gelijk mijn panty uit en mijn hakken af, dan kon ik me namelijk ontspannen. Tegelijkertijd kwam mijn vader thuis en deed hij juist om te relaxen een panty aan. Ik besefte plots dat dat wel eens een reden kon zijn dat ik nooit leek te voldoen aan die verwachtingen van vrouwelijkheid. En hoewel ik mezelf niet zou identificeren als gender queer (een identiteit die niet conformeert aan het typische man/vrouwbeeld), door het besef dat ik kom van iemand die zich niet conformeert, leerde ik mezelf accepteren. Transparent schrijven was vanaf dat punt een daad van authenticiteit.’

Soloway begon haar carrière ruim twintig jaar geleden op het toneel met subversieve uitvoeringen van The Brady Bunch-scripts en The Miss Vagina Pageant, een stuk dat ze met haar zus Faith schreef (tevens schrijver aan Transparent). Televisiemaker Alan Ball nam haar vervolgens op in zijn team voor familiedrama Six Feet Under en twee prijswinnende indiefilms later (Un Hora Por Favora en Afternoon Delight) heeft de Amerikaanse haar eigen serie. Niet dat dat vanzelf ging. ‘Als ik vroeger een pilot schreef voor Fox en het script had alles wat ik leuk vond – Joden, feministen, queer people, mensen die je normaal niet ziet op televisie, zoals vrouwen zonder make-up – dan moest dat langs mensen gaan, die het dan weer langs andere mensen lieten gaan, langs de bedrijven die reclame kopen en de zenderbazen die ergens op een golfbaan staan. Alles wat interessant was, als het ook maar iemand zou beledigen, moest eruit.’



Gratis verzendkosten
Niet zo bij Amazon, de online warenhandel die zich geleidelijk aan steeds meer op streaminggebied begeeft en in de concurrentiestrijd met Netflix en Huli niet vies is van een risicootje of twee. Transparent is een van de originals die Amerikaanse gebruikers kunnen bekijken met een jaarabonnement op Amazon Prime. Een service waarmee klanten toegang krijgen tot verschillende series en belangrijker nog: gratis verzendkosten en andere voordelen. Televisie als lokkertje voor een goedkope stofzuiger; staat dat niet een beetje haaks op de recalcitrante gedachte achter Transparent?

Een goed moment voor Joe Lewis, hoofd van de afdeling komedie bij Amazon, om zich bij het gesprek te voegen. ‘Het is natuurlijk heel makkelijk om te zeggen: oh, een groot bedrijf doet het, dus er moet iets achter zitten. Kijk, we willen echt wel dat mensen zich abonneren op Prime, en als je werkt voor HBO, wil je dat mensen zich opgeven voor HBO, maar we denken ook dat je de meeste mensen trekt met great art. Dat heeft de meeste langetermijnwaarde voor klanten, en ik ben een groot fan van het model waarin mij wordt gevraagd: denk je dat dit een van ’s werelds beste verhalenvertellers is? En ik dan alleen hoef te zeggen: ja . Ik denk dat als meer bedrijven zo zouden denken en werken, er een hoop meer verhalen en vooral ook een hoop betere verhalen zouden zijn.’
 
De vraag of we Amazon binnenkort ook in Nederland kunnen verwachten, pareert de jonge executive (‘Hij staat eerder op Burning Man dan de golfbaan,’ schetst Soloway) minder handig: ‘Ik denk dat we, uh, weet je, kijken naar alles wat er op tafel ligt.’ Aan Soloway om het gesprek terug naar het onderwerp te brengen . ‘Ik vind trouwens het wel fantastisch dat jullie [de VPRO] Transparent uitzenden op een publiek kanaal, zo tof. Het is al bizar voor mij om te bedenken dat er zo veel mensen in Amerika zijn die door de serie beïnvloed worden,’ vervolgt ze, ‘laat staan een transvrouw of -man in Nederland, die zich in mijn programma kan herkennen.’



Authenticiteit
Soloway draagt er zorg voor dat Transparent zo authentiek mogelijk blijft en maakt gebruik van verschillende transgenderconsultants. Daarnaast probeert ze haar eigen cast en crew zo divers mogelijk te houden. ‘We hebben er dit jaar bijvoorbeeld ook een transregisseur bij, Silas Howard, en muzikant Our Lady J schrijft mee.’ '

Soloway constateert nog altijd een flink gebrek aan transgenders achter en voor de schermen in Hollywood. ‘Maar we zijn langzaam maar zeker aantallen transmensen in al die disciplines – van schrijven tot acteren en regisseren – aan het opkrikken.’ We zouden er bijna aan voorbijgaan dat de serie uiteindelijk draait om een simpel gegeven: een gezin dat veranderingen doormaakt. ‘Ik denk ook dat dat de reden is dat zoveel mensen zich weten te herkennen in de serie. Dat maakt het van een nicheshow voor feministen tot een programma voor iedereen, zelfs voor blanke heteroseksuele mannen. Ik bedoel, iedereen heeft een familie en iedereen kent dat gevoel van thuiskomen en denken: als ik ze de waarheid vertel over mezelf, zullen ze dan nog wel van me houden?

Ik houd ervan als dingen grappig zijn, want dat is iets onmiskenbaars,’ vervolgt ze over de toon van de serie. ‘Je kunt geen discussie voeren over of iets grappig is of niet: je bent of aan het lachen of niet. Met drama heb je dat wel: is het goed? Komedie werkt als een gelijkmaker. Mensen lachen en dat maakt het makkelijker om er een politieke boodschap in te verwerken.’ Kunnen we Transparent inmiddels omschrijven als haar levenswerk? ‘O ja, zeker, haha. Ik kan nu doodgaan,’ reageert ze. Joe Lewis denkt er gelukkig anders over: ‘Ik ga nog wel drie of vijf seizoenen nodig hebben hoor.’

Op vrijdag 1 januari zendt de VPRO de hele eerste reeks van Transparent opnieuw uit, in een marathon van 0.30-5.10 uur op NPO 2. Vanaf vrijdag 8 januari is de tweede reeks te zien, ook op NPO 2.