Niet te missen: de vijfdelige filmreeks Small Axe van Steve McQueen

‘Sciencefiction.’ Zo typeert regisseur en schrijver Steve McQueen zijn filmreeks Small Axe, die vanaf 15 november wekelijks wordt uitgezonden op de BBC. Niet direct het genre waaraan je denkt bij vijf overwegend waargebeurde verhalen over de Caribische gemeenschap in Groot-Brittannië in de jaren zestig, zeventig en tachtig. Toch heeft de reeks volgens de maker alles te maken met de toekomst. ‘Het vertelt ons waar we nu zijn, hoe ver we zijn gekomen, maar vooral hoe ver we nog moeten,’ zegt hij tijdens een vraaggesprek met de cast en de crew via Zoom. ‘Zo heb ik Small Axe altijd gezien. Het ging altijd over de toekomst. Waar we naartoe willen en wat we moeten doen om daar te komen. Want als je kunst maakt, gaat het om het bevorderen van het gesprek.’

Dat laatste zette McQueen er elf jaar geleden ook toe aan om zijn idee voor te leggen aan de BBC, die de vijf films nu op televisie uitzendt. ‘Ik wilde ze bij de BBC vertonen omdat mijn moeder ze dan kan kijken. Maar ook omdat het belangrijke historische verhalen zijn en ik ze toegankelijk wilde maken voor iedereen.’

Met historisch bedoelt de filmmaker dat vier van de vijf films gaan over gebeurtenissen of personen uit de recente Britse geschiedenis die een vormende invloed hadden op de maatschappij. Al is de kans groot dat veel mensen buiten de Caribische gemeenschap, waar men dit soort historie als folklore met elkaar deelt, nooit hebben gehoord van de Mangrove Nine, Leroy Logan of Alex Wheatle. ‘Het zijn geen verhalen die al in geschreven vorm bestonden, ze zijn niet gebaseerd op boeken of artikelen,’ zegt uitvoerend producent Tracey Scoffield. ‘Onze researcher is naar de gemeenschappen gegaan om daar de verhalen te halen.’

De eerste film, Mangrove, vertelt het verhaal van een Caribisch restaurant in het Londense Notting Hill dat eind jaren zestig stelselmatig werd lastiggevallen door de politie. Toen een protest uitmondde in een gewelddadige confrontatie met de politie, werden de eigenaar en acht vaste restaurantgasten aangeklaagd voor opruiing. Dit leidde tot een rechtszaak waarbij de rechter zich genoodzaakt zag te erkennen dat er sprake was van diepgeworteld racisme binnen de Londense politie. Een historische uitspraak.

Het derde deel, Red, White and Blue, speelt in de jaren tachtig en is feitelijk een biopic van oud-politieagent Leroy Logan (een zeer sterke John Boyega). Logan besloot uit een soort idealisme bij de politie te gaan nadat zijn vader zwaar was mishandeld door twee agenten. Daar trof hij – zeker in het begin van zijn carrière – openlijk racistische collega’s aan, maar hij hoopte de overwegend witte organisatie van binnenuit te kunnen veranderen.

Het zijn verhalen die akelig urgent voelen in een jaar waarin wereldwijd, ook in Groot-Brittannië, steeds meer gesproken wordt over systematisch racisme bij de politie. ‘We hebben geluk dat Small Axe nu uitkomt,’ zegt McQueen. ‘Er is zo veel gebeurd dit jaar. De dood van George Floyd, daarna covid-19, waardoor onevenredig veel zwarte mensen in Groot-Brittannië werden getroffen.’ De meest intense scène in Red, White and Blue is die waarin Boyega’s Logan zich woedend tot zijn collega’s richt, omdat ze hem niet te hulp kwamen tijdens een achtervolging. De scène werd niet lang na de dood van Floyd opgenomen. Boyega, die eerder dit jaar het nieuws haalde met een uiterst emotionele speech tijdens een Black Lives Matter-protest in Londen, noemde het in een interview een uiterst therapeutische ervaring.

Ook Steve Toussaint, die Kenneth Logan speelt in Red, White and Blue, hoefde niet diep te graven om de emoties van zijn personage te begrijpen. ‘Ik ben van dezelfde leeftijd als Leroy Logan, dus Ken is van dezelfde generatie als mijn vader,’ zegt de acteur, die bij het lezen van het script direct moest denken aan de beroemde uitspraak van Amerikaans schrijver James Baldwin: ‘To be a Negro in this country and to be relatively conscious is to be in a state of rage almost, almost all of the time.’ Toussaint: ‘Die generatie kwam hier met verwachtingen naartoe, maar men werd van alle kanten tegengewerkt. Daardoor raak je gefrustreerd. Ik zag het bij mijn vader en ik zag het bij de oudere tieners in mijn buurt.’

Ongebreideld racisme is in alle films aanwezig, maar daarnaast is Small Axe ook doordrenkt van levensvreugde. Er wordt in alle films volop gedanst, gelachen en gezongen. Lovers Rock – de enige film die niet op waarheid gebaseerd is – gaat over twee mensen die verliefd worden tijdens een huisfeest, destijds de enige mogelijkheid voor Caribische Britten om op hun eigen muziek te dansen. Voor een groot deel bestaat Lovers Rock uit opzwepende muziek en dansende mensen, die zo fraai intiem gefilmd zijn dat je je tijdens het kijken zelf op het feest waant – een bijzondere en verrijkende ervaring.

‘Wij wisten dat het vernieuwend was wat we deden,’ zegt producent Scoffield over Small Axe. ‘De verhalen die we vertellen, hoe het eruitziet, dit is allemaal niet eerder zo gedaan. En omdat we een wereldwijd publiek willen bewijzen dat deze verhalen kijkers rijker achter kunnen laten, wisten we dat het beter moest zijn dan alles wat er al was.’