Carice van Houten over Red Light: 'Geen snoepwinkel voor mannen'

Het had maar weinig gescheeld of Carice van Houten (1976) was een jaar of vijf geleden gestopt met acteren, zegt ze eind januari aan de telefoon. Nederlands beste actrice – vijf Gouden Kalveren en een Emmy-nominatie (voor Melisandre in megaserie Game of Thrones) – had er namelijk helemaal geen zin meer in. ‘Ik dacht: Ik ga studeren voor interior designer of zo.’

Van Houten werd in 2016 op 39-jarige leeftijd voor het eerst moeder (van zoontje Monte), wat natuurlijk veel aandacht en energie opeiste. ‘Maar ik had sowieso het idee dat ik al een tijdje op pauze stond. Ook op het creatieve vlak. Door de dingen die we met Man Up hebben gedaan heb ik mijn spelplezier weer teruggekregen.’

Man Up is het andere kindje van Van Houten. Eind 2015 richt ze samen met vriendin/collega Halina Reijn een eigen productiebedrijf op. Gekozen wordt voor de ironische en licht provocerende naam Man Up, omdat ze zich vooral gaan richten op verhalen die worden verteld vanuit het vrouwelijke perspectief.

De eerste Man up-productie die wordt uitgebracht is de psychologische thriller Instinct in 2019. Van Reijn doet de regie en Van Houten speelt de hoofdrol. Ze is Nicoline, een ervaren psycholoog die tegen beter weten in verliefd wordt op een gevaarlijke tbs’er uit de kliniek waar ze werkt. Instinct is het ideale visitekaartje voor Man Up en is dat jaar niet alleen de openingsfilm op het NFF, maar ook de Nederlandse inzending voor de Oscars.

De tweede Man Up-productie is vanaf 19 februari te zien op NPO 1. Red Light is een tiendelige dramaserie, die zich afspeelt in de rosse buurten van Antwerpen en Amsterdam. We volgen drie vrouwen: sekswerker Sylvia, het liefje van de gevaarlijke Ingmar, met wie ze een seksclub runt in Antwerpen, de gevierde, maar labiele operazangeres Esther en de Vlaamse politie-inspecteur Evi, die worstelt met het moederschap en een alcoholprobleem heeft. Er is meer dan genoeg drama in de levens van deze drie vrouwen, maar wanneer de man van Esther vermist wordt kruisen de wegen van het drietal zich en komt er nog een flinke schep bovenop.

U speelt Sylvia en Halina Reijn speelt Esther, was altijd duidelijk dat jullie mee zouden doen?
Van Houten: ‘Dat was oorspronkelijk wel het uitgangspunt, maar we merkten al snel dat ons dat niet meer zo kon boeien, omdat we vooral bezig waren met een heel toffe serie te maken. Als producenten zijn wij echt het DNA van de serie. En die verantwoordelijkheid is veel groter dan wanneer je alleen actrice bent.’

U bent óók actrice in Red Light, en dan heb je regisseurs die toch de baas zijn op de set. Maar als producent bent u dan weer hun baas. Is het wel eens gek om die twee petten op te hebben?
‘Voor sommigen was het wel even wennen dat twee actrices ineens zo veel te zeggen hadden. Er was een scène die we draaiden in de stripclub, en het idee was – en dat hadden we voor ons gevoel best helder gecommuniceerd naar alle departementen – dat we een heel rauwe serie wilden maken en geen romantisch beeld wilden geven van de seksindustrie. Maar toen we op de set kwamen waren de figuranten allemaal prachtige vrouwen, maatje extra small. Toen hebben we er wel voor gezorgd dat er de volgende dag ook andere maten tussen stonden. Het moest een dwarsdoorsnede zijn van die wereld, geen snoepwinkel voor mannen.’

U kijkt nu ook anders naar rollen die u eerder gespeeld heeft, las ik.
‘Zeker.’

Met schaamte?
‘Nee, het is meer dat ik me verbaas over hoe vanzelfsprekend het toen was. Dat iedereen zo keek naar vrouwen. Zeker in Nederland, waar we er trots op waren dat we borsten konden laten zien. Zo van: wij zijn hier niet preuts, we laten gewoon het menselijk lichaam zien zonder te seksualiseren. Zo heb ik het toen altijd aan mijzelf verkocht en gedeeltelijk sta ik daar ook nu nog achter, maar waarom waren de vrouwen altijd naakt en de mannen nooit? Niet dat ik nou zo veel behoefte heb aan naakte mannen, maar toch, het gaat om de balans. Dat kwam natuurlijk doordat alles gemaakt werd vanuit het witte, heteroseksuele perspectief. Door mannen én door vrouwen, want we zijn allemaal geconditioneerd. Wanneer ik die films nu terugzie valt dat heel erg op. En als je het eenmaal ziet kan je het niet meer ónt-zien. Ik heb geen wrokgevoelens of schaamte over wat ik toen heb gedaan, maar ik zie wel de grote verschuiving in de wereld en ook in mijzelf.’

Hoe heeft u zich verdiept in de wereld van Sylvia?
‘We hebben gesproken met sekswerkers, opvanghuizen, de politie. Het is een heel complexe wereld en het was ook een heel complexe ervaring. Ik hoorde verhalen over de mensenhandel, echt vreselijke verhalen die ik niet eens kan vertellen zo erg. Maar ik sprak ook sekswerkers die achter het raam zitten en tegen mij zeiden: “Je gaat me toch niet als slachtoffer neerzetten, hè? Alle vrouwen die hier werken zijn de sterkste vrouwen die ik ken.” Ze hadden iets van: ik werk gewoon met mijn lichaam, schakel mijn gevoel uit en ga daarna weer naar huis, naar mijn vriend.’

Ze lieten jullie toe in hun levens?
‘Nou, bij sommigen dames tikten Halina en ik gewoon op het raam. Vervolgens betaalden we voor hun tijd en hebben we met ze gepraat. Maar er waren ook meisjes met wie we hadden afgesproken die vervolgens niet kwamen opdagen. Er is natuurlijk ook veel angst en geweld in die wereld.’

Wanneer klikte het tussen u en Sylvia?
(Lacht) ‘Heel lang niet. Heel lang was ik doodsbang om haar te gaan spelen. Hoe moest ik in godsnaam recht doen aan dat personage? Maar dat heb ik wel vaker. Ik ben altijd aan het worstelen met een personage. Totdat ik uitgevochten ben en haar begrijp. Maar op de eerste lezing was ik nog superzenuwachtig. Ik maakte me ook zorgen over haar accent, want het wordt snel een cliché wanneer je een Amsterdams accent doet. Maar tijdens die lezing kwam de stem eruit en toen was ik er gewoon. Ik ben echt een stressacteur. Pas als de lichten aangaan, ben ik er. Dat had in het theater ook. Ik ben niet zo’n fan van repeteren en tijdens de repetities gaat bij mij het licht ook niet zo snel aan, zeg maar. Er moeten heel wat regisseurs zijn geweest die hebben gedacht: dat wordt helemaal niks met die vrouw. En dan was het première, gingen de gordijnen open en bam!, daar ging ik.’

Ging u ook wel eens niet?
‘Mmm... Nee, niet echt.’

Voordeel van talent, hè?
(Lachend) ‘Maar ik heb het ook als je mij vraagt een column te schrijven. Al geef je mij daar drie weken de tijd voor, uiteindelijk krijg je het pas om vijf voor twaalf. Zo iemand ben ik. Er wordt bij mij niets aangezwengeld als ik geen stress heb.’

Ik sprak u voor het eerst in 2005, tijdens de opnamen voor Zwartboek. U zei toen dat regisseur Paul Verhoeven u had gekozen omdat hij niet kon zien wat er in u omging. Later heb ik het daar met de Franse acteur Mathieu Amalric eens over gehad en die zei dat hij soms expres aan zijn boodschappenlijstje dacht, zodat mensen niet konden zien wat er op dat moment in hem omging...
‘Tja, die moeilijk te peilen blik, dat hoor ik mijn hele leven al. ik voel me ook wel verwant met iemand als Greta Garbo. Niet vanwege haar sterrenstatus, maar het was bijna niets wat zij deed. Alleen maar ogen en wenkbrauwen. Maar ik denk niet aan boodschappenlijstjes! Ik ben toch liever present. Ik ben meer present in mijn acteren dan in mijn dagelijks leven, denk ik.’

Hoezo?
‘Dan zijn gewoon al mijn zintuigen aan het werk. In het dagelijks leven is dat wat minder veilig. Dan is de situatie niet zo gekaderd en kan ik wel eens loskomen van de werkelijkheid en wat uitzoomen. Als ik speel is het heel helder waar ik ben en wat er van me gevraagd wordt. Dan ben ik erg wakker en in het moment. Heerlijk is dat. Verslavend zelfs.’