Ongemakkelijke humor in Vlaamse miniserie De Shaq

Soms is je eigen leven de grootste inspiratiebron. Regisseur Inès Eshun kan erover meepraten. Een poosje geleden bleek er vuilnis voor haar deur te zijn gedumpt. Toen ze het wilde opruimen stapte een witte vrouw uit een chique auto die háár beschuldigde van sluikstorten [illegaal afval achterlaten, red.]. Toen Eshun uitlegde dat zíj juist slachtoffer was, volgde geen excuus of berouw van de vrouw, maar een gemompelde monoloog over ‘haar eigen overgevoeligheid voor sluikstorten’.

Het is een tekenend voorbeeld van het sociale ongemak dat de hoofdmoot vormt van de nieuwe vierdelige Vlaamse miniserie De Shaq. In dit komische moordmysterie volgen we personal trainer Shaq (Prince K. Appiah), die tegen wil en dank wordt meegezogen in een crimineel complotje als een van zijn klanten (Bart Hollanders) een lijk in zijn achtertuin moet zien kwijt te raken. Deze Marnix gaat er voor het gemak maar even van uit dat Shaq kan meedenken over het wegwerken van het lijk. Hij zal daar toch wel ervaring mee hebben?

Maar deze Shaq blijkt juist een grote, vriendelijke reus met een hart van goud: een zwarte personal trainer die zich voornamelijk begeeft in rijke, witte kringen. Voor het schrijversteam was het vooral interessant om op een komische manier te onderzoeken hoe mensen van diverse kleuren bepaalde vooroordelen op elkaar projecteren, vertelt regisseur en schrijver Inès Eshun. ‘Deze vorm van comedy [maatschappelijk relevante onderwerpen aansnijden met behulp van humor, red.] is in Vlaanderen nog niet echt doorontwikkeld. We hebben daarom geprobeerd onze eigen taal te creëren en daarvoor hebben we natuurlijk ook gekeken naar regisseurs als de gebroeders Coen, die vaak suspense en comedy integreren in hun werk.’

Eshun kreeg de kans om deze miniserie te maken toen de Vlaamse tv-zender Eén een pitchwedstrijd uitschreef voor ‘corona-proof content’, oftewel: kleine cast, kleine crew, weinig locaties. Met een team van vier schrijvers werd in drie maanden de hele serie geschreven. Het resultaat is volgens de synopsis een ‘klein, maar uiterst intrigerend en relevant verhaal waarin op een luchtige en frisse manier minder frisse thema’s worden aangekaart’.

Aan de telefoon legt Eshun uit dat de makers relevante vragen over racisme, vooroordelen en wit privilege willen opwerpen, maar dan wel op een komische manier. Zo is het door Eshun aangehaalde ‘sluikstort-incident’ in de eerste aflevering verwerkt als perfecte illustratie van vooroordelen waar de schrijvers zelf dagelijks tegenaan lopen. Eshun: ‘Racisme is vaak een ongemakkelijk gespreksonderwerp, maar door het in een komische vorm te gieten wordt het misschien wat eenvoudiger. Ik denk dat veel humor in de serie voortkomt uit het feit dat antagonist Marnix een witte man is die vaak foute dingen zegt. Het is leuk hierom te lachen, maar in het echte leven komen mensen daar minder snel mee weg.’

Stand-upcomedian Soe Nsuki schreef mee aan de serie en maakt tevens haar acteerdebuut als de zwangere vriendin van Shaq. Nsuki ziet de humor vooral terugkomen in het ongemak. ‘Aan beide kanten zijn er blinde vlekken over de ander. Er komt veel humor voort uit onbegrip, het niet begrijpen van elkaars leven. Marnix spant daarbij wel de kroon, omdat hij echt niet snapt dat Shaq niets met de criminele wereld te maken heeft. Dat soort misverstanden nemen wij als uitgangspunt. Drama en humor staan in die zin dicht bij elkaar: ook dramatische situaties kunnen je aan het lachen maken. En bij deze serie hebben wij ervoor gekozen om te lachen. Dat is ook nodig in deze tijd.’

Ook in een ander opzicht is De Shaq een tamelijk unieke serie. Zo benadrukken Nsuki en Eshun dat dit pas de eerste Vlaamse serie is waarin een zwarte acteur het hoofdpersonage speelt. Bovendien won de serie in de loop van het maakproces onbedoeld aan relevantie. Na de tragische dood van George Floyd braken wereldwijd talloze Black Lives Matter-protesten uit, en werden ook in Vlaanderen vragen opgeworpen over institutioneel racisme en een gebrek aan diversiteit in de film- en tv-wereld. Nsuki: ‘Ik denk dat onze verhalen nog niet genoeg verteld zijn. Doordat Black Lives Matter dit jaar wereldwijd bekend werd, is er een verhoogd gevoel van urgentie ontstaan bij veel mensen. Zij tonen nu meer begrip en zeggen: die verhalen zijn wel degelijk belangrijk.’

Eshun ziet dat besef ook groeien. ‘Toen ik dit idee kreeg, had het incident met George Floyd nog niet plaatsgevonden. Tijdens het schrijven van de pitch waren we echter al volop bezig met racisme, wit privilege en vooroordelen. Die onderwerpen nemen in onze dagelijkse realiteit nu eenmaal een grote plaats in, maar voor heel veel mensen waren de dood van Floyd en de daaropvolgende BLM-protesten een eyeopener. Ik denk dat er daardoor ook steeds meer bereidheid is om te luisteren naar onze verhalen, ook door mensen in machtsposities die dit soort projecten al dan niet tot stand laten komen.’

Nsuki: ‘Ik ken genoeg verhalen van mensen uit de acteerwereld die in het verleden te horen kregen: we zoeken acteurs, maar niet van kleur. Ik denk niet dat we dat punt al volledig gepasseerd zijn, maar ik denk wel dat de tijdsgeest aan het veranderen is. Er is dus wel degelijk hoop.’

Eshun is vooral benieuwd naar de reacties die de serie teweeg gaat brengen. ‘Het maakproces lokte al best veel emotionele reacties uit bij mensen die betrokken waren bij de productie. Thema’s als racisme en vooroordelen roepen nu eenmaal heftige reacties op. Veel mensen vragen zich af of dit tegenwoordig nog wel aan de orde is. Natuurlijk! We hebben veel dingen die we zelf ooit hebben meegemaakt als grappen in de scripts verwerkt. Maar het blijven onderwerpen die veel losmaken: of het nu kwaadheid, een lach of ontroering is. Als we zulke emoties weten op te roepen, is de serie voor mij eigenlijk al geslaagd.’