'Waarom zien die mensen er zo gek uit? Waarom praten ze zo raar?'
De Jedi-ridders Obi-Wan Kenobi en Anakin Skywalker zitten de premiejager Zam Wesell op de hielen. Na een wilde jacht door het luchtruim denkt de verleidelijke Wesell een schuilplaats te vinden in een bar van lichte zeden. Maar onze helden kunnen, opgevoed als ze zijn in de Jedi-ethiek, elke verleiding weerstaan. Ze schakelen haar uit, Anakin Skywalker duwt sensatiezoekers opzij en zegt: This is Jedi business.
Jedi-business, dat is LucasArts, Lucasfilm en Lucas Digital. Vrijdag keert het universum van filmmaker George Lucas terug op zijn geboortegrond: de bioscoop. Met Attack of the Clones wordt de tweede stap gezet in een trilogie die voortborduurt op een eerdere trilogie, maar in feite daarvan een voorganger is. Zo ingewikkeld steekt de sage van Star Wars in elkaar als je een decennium niet hebt opgelet.
De première van Attack of the Clones is wereldwijd. Uitgezonderd een paar landen in Zuid-Amerika, die een weekje later volgen, begint de hele planeet zoveel mogelijk op het zelfde moment aan de vijfde aflevering van Star Wars. 'Op die manier werkt de hype het best', aldus een medewerkster van de Nederlandse distributeur.
De vorige keer liep dat spaak. De Verenigde Staten beleefden de première van The Phantom Menace in maart 1999, Europa volgde pas in september, en in de tussenliggende maanden had Episode I dankzij internet al lang en breed illegaal de oversteek gemaakt.
Ten behoeve van de hype zijn nu uitgebreide veiligheidsmaatregelen getroffen. Normaal gesproken zijn er voor de feitelijke premièredatum al een paar vertoningen geweest, bedoeld om de publieke smaak te testen, en voor de berichtgeving in de media. Iedereen die van die laatste sessies lucht heeft gekregen, kan eenvoudig binnenlopen.
Maar nu gebeurde het met de grootste omzichtigheid. Er was in Nederland slechts één preview van Attack of the Clones , vorige week woensdag, nog niet ondertiteld. Bezoekers werden bij de ingang gefouilleerd, want één filmcameraatje kon de hele marketing omver schoppen.
Ergens ter wereld moet het toch weer zijn misgegaan. Sinds een kleine week is het op internet al Jedi-business. Iemand moet er toch in geslaagd zijn een digitale camcorder mee naar binnen te smokkelen.
Is dat erg? Niet voor de film, zegt Richard Jewell van de University of Southern California in de Los Angeles Times. 'In de bioscoop beleef je een film als Star Wars duizend maal intenser dan thuis voor je computer. Je krijgt wel een idee van de plot, maar niet van de special effects.'
Voor de verkoop en verhuur van video's kan de illegale opname wel gevolgen hebben. Vorig jaar verdiende George Lucas alleen al 250 miljoen dollar met de videoverkoop van The Phantom Menace.
Is dat erg? Ook niet echt. George Lucas kan wel een miljoentje lijden. Op de ranglijst van vierhonderd rijkste Amerikanen, zoals gepubliceerd door het blad Forbes, staat Lucas op de zestigste plaats. Zijn vermogen wordt geschat op drie miljard dollar. Dat is al bijna één miljard meer dan zijn veel spraakmakender collega Steven Spielberg, slechts negentigste op de ranglijst van Forbes.
Van de Movie Brats die in de jaren zeventig het oude studiosysteem in Hollywood ondermijnden, heeft George Lucas met afstand het best geboerd. Zijn oeuvre mag een stuk bleker zijn dan dat van Scorsese, Coppola of Spielberg, maar financieel is The Force beslist met hem geweest.
In breder perspectief is zijn invloed overigens een stuk verstrekkender geweest dan die van zijn geëerde collega's. George Lucas heeft 25 jaar geleden met Star Wars een trend gezet, die de Amerikaanse film tot op de dag van vandaag beheerst.
De nieuwe lichting regisseurs onderscheidde zich destijds met persoonlijke en politiek geëngageerde films. Dat werd een stuk moeilijker, zo niet onmogelijk nadat George Lucas begon met zijn sterrenslag en daarmee de publieke smaak radicaal veranderde.
In het boek Easy Riders, Raging Bulls, waarin deze generatie filmmakers op puntige wijze wordt ontleed, verwerpt George Lucas dat verwijt. ' Ik begreep wat mensen wilden zien. Wat is daar fout aan?' De collega's moeten volgens hem niet zeuren, want dankzij zijn blockbusters kunnen zij hun films blijven maken. Bioscopen zijn veranderd in multiplexen en in al die zalen is altijd wel een plekje vrij voor de kunstzinnige film.
Robert Altman is het er van harte mee oneens. 'De bioscopen zijn één groot amusementspark geworden .' In de praktijk dienen al die zalen slechts om blockbusters als die van Lucas te kunnen dumpen wanneer de aandacht op z'n hevigst is. Ex-echtgenote Marcia Griffin, zelf een gewaardeerd filmeditor, zegt zelfs: 'Ik walg van de Amerikaanse filmindustrie. Er worden zo weinig goede films gemaakt en dat is mede de schuld van het succes van Star Wars.'
Wat nu bijna een complot lijkt, moet in 1977 de vervulling van een jongensdroom zijn geweest. George Lucas, dinsdag 58 jaar geworden, was als kind een nerd, zoals dat later ging heten. Een in zichzelf gekeerde jongen, vaak slachtoffer van pesterijtjes waarbij zijn twee jaar jongere zus hem nota bene te hulp moest schieten.
Het gezin Lucas woonde in Moreno, een kleine plaats in Californië, ver weg van Tinseltown. Vader George was een rechtlijnige zakenman voor wie Hollywood een poel des verderfs was; hij had een stille hoop dat junior in zijn voetsporen zou treden, en het zal dus een dubbele klap zijn geweest dat jr. zich ging scholen als filmer.
Zoon vertrok met slaande deuren naar Los Angeles. Vader voorspelde dat hij binnen een paar jaar met hangende pootjes zou terugkeren. Zoon voorspelde dat hij voor zijn dertigste miljonair zou zijn.
Dat lukte , zij op het nippertje. George Lucas was 29 jaar toen hij American Graffiti maakte, een nostalgische film over opgroeiende jeugd in een kleine stad. Met een draaitijd van minder dan een maand en een budget van 700 duizend dollar werd American Graffiti een instant-succes; de film geldt nog altijd als een standaard in dit genre.
George Lucas vormde in die tijd een hecht duo met Francis Coppola, ondanks hun verschillende karakters. Coppola was impulsief, uitgesproken en gemakkelijk in de omgang. Voor Lucas gold precies het tegenovergestelde. Coppola: 'George was als mijn kleine broertje. Waar ik was, was hij.' Samen richtten ze Zoetrope op, een kleine studio die het nieuwe Hollywood gestalte moest geven.
In 1971 maakte George Lucas voor Zoetrope zijn eerste film. Dat werd THX 1138, een grimmige sciencefictionfilm en een grandioze flop. Lucas was ontroostbaar. Voor zijn gevoel had hij een film gemaakt die er werkelijk toe deed. Maar Coppola vond THX 1138 abstracte onzin en raadde hem aan een film te maken die er allicht minder toe deed, maar wel over echte mensen zou gaan. En zo kwam George Lucas via American Graffiti uit bij Star Wars, waarin hij beide genres zou verenigen.
In 1972 begon Lucas aan Star Wars, en hij was er meteen door gegrepen. Zijn politieke betrokkenheid hield op bij de grote slechterik Darth Vader, voor wie oud-president Nixon model stond. Hij wilde met Star Wars de kinderlijke fantasie weer prikkelen en baseerde zich daarbij vooral op stripverhalen uit de jaren vijftig.
Tot 1975 had het er alle schijn van dat Star Wars een individuele fantasie zou blijven. Maar tot veler verrassing besloot 20th Century Fox ruim acht miloen dollar te steken in een verhaal waarin de begrippen goed en kwaad met hoofdletters waren geschreven en ook als zodanig moesten worden uitgesproken.
Toen het op de set van de eerste Star Wars weer een keertje over moest, riep Harrison Ford tegen Lucas: 'Je kunt die woorden misschien wel opschrijven, maar dat wil niet zeggen dat je ze ook kunt uitspreken.' Overigens bleek Star Wars voor Ford de opstap naar eeuwige roem.
Twee jaar nadat Lucas het groene licht had gekregen, was hij klaar voor een eerste viewing. Verwante collega's waren tijdens de eerste viewing vernietigend in hun oordeel. Vooral Brian de Palma maakte gehakt van Star Wars. Hij vond het onbegrijpelijke flauwekul. ' Waarom zien die mensen er zo gek uit? Waarom praten ze zo raar?' Van alle aanwezigen was Steven Spielberg de enige die brood zag in Star Wars. Deze onzin had alles van een bioscoophit in zich.
Om de nervositeit van de première te ontvluchten, vertrok George Lucas samen met zijn vrouw naar Hawaii. Bij aankomst in een van hun hotels lagen er talloze boodschappen te wachten. Een daarvan luidde: kijk vanavond naar het journaal. Die avond zag het echtpaar Lucas hoe nieuwslezer Walter Conkrite opgewonden berichtte over lange rijen voor de bioscoop voor wat een moderne avonturenfilm zou zijn.
George Lucas was erin geslaagd onbegrijpelijke flauwekul die vaag refereerde aan normen en waarden te verpakken in een overdonderend spektakel. Onschuld verpakt in sciencefiction, American Graffiti verpakt in THX 1138.
Binnen drie maanden had Star Wars al honderd miljoen dollar opgeleverd, het tienvoudige van de productiekosten. Uiteindelijk zou deel 1, afgezet tegen de kosten, de succesvolste film aller tijden worden.
Dat is het gekke van Star Wars: het heeft een cult-status (sommigen vergelijken het met Homerus' Odyssee), én het is een goudmijn. Niet eens zozeer door de mogelijkheid er een vervolgverhaal van te maken, maar vooral dankzij de merchandising die met elke aflevering interessanter werd. Wat begon met T-shirts en posters, groeide uit tot een complete nering, variërend van computersspelletjes tot dekbedovertrekken.
Lucas had de rechten van uitbating voor 500 duizend dollar overgenomen van Fox, en dat is de deal van zijn leven geweest. De merchandising van Star Wars heeft hem vier keer zoveel opgeleverd als het filmmaken zelf.
Van het geld liet hij boven San Francisco, ruim zeshonderd kilometer van Hollywood, een ranch bouwen met een oppervlakte van zesduizend hectare, groot genoeg voor al die verschillende Lucas-bv's. Lucasfilm beheert er de film- en televisieproductie ( behalve met de Star Wars-cyclus heeft het goede zaken gedaan met de reeks van Indiana Jones). Onder Lucas Digital vallen ILM (Industrial, Light + Magic), dat de special effects verzorgt, en SkywalkerSound is er, inderdaad, voor het geluid . ILM heeft de special effects verzorgd is voor de special effects en SkywalkerSound gaat over de geluidsweergave. LucasArts ten slotte is de divisie die de computerspelletjes verzint en uitbrengt.
George Lucas heeft alles in eigen beheer en hoeft de Skywalker Ranch, vernoemd naar de Star-Warshelden Luke en Anakin, nog maar zelden te verlaten. Kortom, hij heeft zijn eigen Tinseltown gecreëerd, ruim zeshonderd kilometer verwijderd van Hollywood. Voor Marcia Lucas was dat geen leven meer. 'Op het laatst was het voor George alleen maar werken.' Ze gingen na achttien jaar huwelijk uit elkaar; Marcia verliet de ranch, vijftig miljoen dollar rijker.
Met The Empire Strikes Back en Return of the Jedi hield George Lucas het vuur van Star Wars tot begin jaren tachtig brandend. Maar nadat het Keizerrijk definitief verslagen was, wierp Lucas zich op de opvoeding van zijn drie aangenomen kinderen Amanda, Katie en Jett. 'Natuurlijk heb ik me vaak afgevraagd of dat verstandig is', zegt Lucas in Time. 'Opgroeien zonder moeder en met een vader die veel te beroemd is. Maar als je eenmaal een familie bent, maakt het niet uit. Dan sla je je er samen doorheen.'
In 1997 was hij klaar voor een vervolg op Star Wars of eigenlijk een proloog. In The Empire Strikes Back heeft Luke Skywalker ontdekt dat Darth Vader zijn vader is en dus moet de vraag worden beantwoord hoe dat zo kwam. Bovendien kon Lucas dan meteen duidelijk maken hoe de Republiek veranderde in het Keizerrijk.
Veel meer dan een geldwolf is George Lucas een moralist, de Star Wars-cyclus wil vooral een boodschap uitdragen. In zijn eigen woorden: 'Dictaturen ontstaan zelden met een coup, maar doordat democratieën de macht uit handen geven. Zo ging het met Julius Caesar, zo ging het met Adolf Hitler.'
Het was een hachelijke onderneming. De fans van het eerste uur waren huisvaders geworden, en hun zonen waren in digitaal opzicht al erg verwend . The Phantom Menace was weliswaar goed voor 431 miljoen dollar, maar dat moet vooral de hype zijn geweest. de ontvangst zelf was lauwtjes, zowel bij de ene als bij de andere doelgroep. Voor de jeugd was het de zoveelste cyberfilm, voor de ouderen leek het opeens allemaal zo kinderachtig.
Met de merchandising als graadmeter was The Phantom Menace zelfs een uitgesproken flop. Pepsi Cola had acht biljoen van zijn blikjes ermee geïllustreerd, maar ze sloegen niet aan . Kentucky Fried Chicken en de Pizza Hut hadden hun fastfood ermee opgesierd, wat evenmin een succes werd. Poppen bleven onverkocht, computerspelletjes lagen hoog opgestapeld tevergeefs op aankoop te wachten.
Overdaad had geschaad, de merchandising keerde zich tegen Star Wars. Het was een les voor Attack of the Clones. Eerst de film maken, dan pas uitbaten.
George Lucas denkt dat het wel weer goed komt met Star Wars. Om aan de nieuwe cyclus te beginnen, moest hij in Episode I werken met een negenjarige hoofdrolspeler. De hurkentaal zal met name de liefhebbers van het eerste uur hebben afgeschrikt. Nu zijn we tien jaar verder en is Anakin Skywalker oud genoeg voor de duels met het laserzwaard .
Attack of the Clones, de eerste spektakelfilm die volledig op high definition video is opgenomen, biedt een hoop spektakel. Echt verrassend is de hoeveelheid romantiek, veel meer dan bij de eerdere afleveringen. Voor het eerst in 25 jaar wil Star Wars ook aantrekkelijk zijn voor meisjes.
Carrie Fisher, prinses Leia Organa in de eerste reeks, moest haar borsten nog intomen. No jittering in space, noteerde ze later in haar autobiografie. Maar Natalie Portman, senator Padmé Amidala, moet nu duidelijk maken dat Anakin Skywalker in feite een Jedi-ridder van niks is. Na dat bezoek aan de bar van lichte zeden, blijkt hij zeer verleidbaar. De senator hoeft er alleen maar een push up-bra voor aan te trekken.
Over drie jaar hoopt George Lucas de cyclus voltooid te hebben. De push up-bra wordt het Kwaad, Anakin wordt Darth Vader, de Republiek wordt het Keizerrijk, en zo gaan we per saldo van 2005 terug naar 1977 .
Dat zal ook ook voor George Lucas zelf gelden. Rick McCallum, zijn naaste medewerker, zegt in The Sunday Times: 'Als Episode III af is, zal George weer terugkeren naar de films die hij vroeger maakte, low budget en experimenteel.'
Maar eerst is het vanaf vandaag in 105 Nederlandse zalen weer Jedi-business.