Nog maar twee jaar geleden was Eminem een van Amerika's meest verguisde rappers. De Gay and Lesbian Alliance Against Defamation, de grootste Amerikaanse belangenorganisatie voor homo's, protesteerde vorig jaar tijdens de uitreiking van de Grammy's tegen een mogelijke prijs voor Eminem.

Men nam aanstoot aan zijn teksten, die blijk zouden geven van 'homofobie, misogynie en haat jegens vrouwen en de homogemeenschap'. Maar het waren niet alleen homo's die een hekel aan Eminem hadden. Zo'n beetje het hele politieke spectrum, van de running mate van Al Gore, Joseph Lieberman, tot de conservatieve commentator Lynne Cheney, vrouw van de vice-president, sprak schande van de The Marshall Mathers LP, waarop Eminem fantaseert over hoe hij zijn vrouw en moeder om zeep helpt, uitroept dat hij flikkers haat en waarop vanzelfsprekend zo'n beetje elke zin bol staat van de schunnigheden.

Niet dat ook maar één Amerikaanse tiener zich daaraan iets gelegen liet liggen. The Marshall Mathers LP werd een van de best verkochte rapalbums aller tijden. Twee jaar later lijkt de schrik van blank Amerika getemd. Eminems laatste album riep bij slechts een enkeling weerzin op. Maar belangrijker: zijn debuutfilm 8 Mile kon overal rekenen op positieve kritieken en trok in heel Amerika volle zalen. En daarmee werd het schier onvoorstelbare bewaarheid: in twee jaar heeft de tot voor kort alom verguisde Eminem de overstap naar de mainstream van Amerika gemaakt.

Hoe heeft Eminem dat voor elkaar gekregen? Voornamelijk door zijn imago op te poetsen. De periode van arrestaties wegens het zwaaien met pistolen, bedreiging en geweldpleging (hij molesteerde ooit een barman die zijn liefje Kim iets te intiem had benaderd) is definitief voorbij. Ook over de homohaat horen we weinig meer sinds hij tijdens de laatste Grammy-uitreiking een duet zong met de openlijk homoseksuele Elton John. En in 8 Mile neemt hij het in de auto- onderdelenfabriek waar hij werkt nota bene op voor een homo die door een lomperik wordt gepest.

Geloofwaardig is het misschien niet, effectief klaarblijkelijk wel. Feitelijk moet je constateren dat Eminem een nieuwe Elvis Presley aan het worden is. Net als Elvis tenslotte werd hij beroemd met een door zwarten uitgevonden muziekvorm. Net als Elvis begint hij nu in films te acteren waarin muziek een belangrijke rol speelt. En net als Elvis werd hij door het blanke deel van de natie gevreesd en later in de armen gesloten.

Maar eerlijk gezegd verschilt Eminem ook - in positieve zin - van Elvis. Terwijl de mentor van Elvis, de van oorsprong Nederlandse Colonel Parker, een op geld beluste machtswellusteling was die zich nauwelijks voor muziek interesseerde, is het brein achter Eminem de befaamde zwarte rapproducent Dr. Dre. Anders dan Elvis schrijft Eminem zijn eigen teksten en beziet hij zijn eigen sterstatus met enige afstand en ironie. In feite doet Eminem in zijn muziek weinig anders dan voortdurend commentaar leveren op zijn eigen leven: van zijn beroerde jeugd tot zijn status als gehaat symbool van het jeugdige, blanke Amerika.

Hij gaat zelfs hoogstpersoonlijk in op het 'Elvis-verwijt'. In een van zijn songs rapt hij: 'I am the worst thing since Elvis Presley, to do black music so selfishly and use it to get myself wealthy.' Maar Eminem verschilt vooral van Elvis doordat alleen al zijn debuutfilm vele malen beter is dan alle Elvis-films bij elkaar.

Niet dat 8 Mile nu zo'n origineel verhaal heeft. De plot is simpel en beproefd: arme, blanke jongen ontsnapt aan zijn deprimerende omgeving door uitzonderlijk talent en pure volhardendheid. Je zou 8 Mile haast als een remake van Saturday Night Fever kunnen beschouwen. Het is de klassieke hervertelling van de Amerikaanse Droom: als je echt wilt, kun je de top bereiken.

Het klinkt allemaal behoorlijk sentimenteel en dat is de film in feite ook. Een echte ouderwetse feelgood movie, zij het dan in de deprimerende omgeving van Detroit, een van Amerika's meest vervallen steden. 8 Mile is ook min of meer het verhaal van Eminem zelf: net als hoofdpersoon Rabbit (vanzelfsprekend vertolkt door de zanger zelf) groeide hij op in trailerparks aan de rand van Detroit (8 Mile verwijst naar '8 mile road'; de scheidslijn tussen het zwarte Detroit en de blanke buitenwijken). Net als Rabbit vond hij zijn roeping in rap en net als Rabbit is zijn relatie met zijn moeder op z'n best moeizaam te noemen.

Door alle controverses rond rapmuziek - de moorden op Tupac Shakur en The Notorious B.I.G., de licht ontvlambare persoonlijkheden, het grove taalgebruik, de misogyne teksten - zou je bijna vergeten dat rap in zijn essentie pure poëzie is. Het is bovendien poëzie die in Amerika gewoon op straat ligt. Toen ik nog in New York woonde, werd ik in de metro naar Brooklyn wekelijks getrakteerd op indrukwekkende impromptu rapsessies. En toen de in Brooklyn opgegroeide The Notorious B.I.G. werd vermoord, was zijn begrafenis in Brooklyn te vergelijken met die van Prinses Diana of Pim Fortuyn. Werkelijk de hele buurt was uitgelopen .

Die twee dingen, dat rap prachtige poëzie is en dat die in zogenaamde achterstandsbuurten gewoon op straat ligt, dat is precies wat 8 Mile in volle glorie toont. Rap komen we in de film overal tegen. Of het nu in de rij voor de kantine is of terwijl Rabbit aan zijn auto staat te sleutelen. Op de meest onverwachte momenten beginnen de personages te rappen. 8 Mile is het als het ware een musical. Doorgaans zijn de zang- en dansnummers in een musical nadrukkelijk ongeloofwaardig en leggen ze het verhaal stil, maar deze spontane rapsessies zijn precies dat: spontaan.

Het rappende hart van de film wordt gevormd door een serie optredens in een hiphop club. In deze 'rap battles' is het de bedoeling dat de kandidaten elkaar zo ad rem - en grof - mogelijk aftroeven. Het publiek bepaalt wie de beste prestatie heeft geleverd. Het Eminem -personage kan aanvankelijk niet overweg met deze verbale gevechten. Op het moment suprème slaat hij steeds dicht. Maar als hij zijn plankenkoorts eenmaal heeft overwonnen, blijkt hij fenomenaal en weet hij het publiek aan zijn voeten te krijgen.

In de briljante slotscène maait hij het gras voor de voeten van zijn tegenstander weg door precies in te spelen op zijn eigen zwakke punten : dat hij een blanke in een zwarte wereld is, dat zijn vijand het met zijn vriendinnetje heeft gedaan, dat zijn beste vriend zichzelf in zijn been heeft geschoten, dat hij een loser is die bij zijn moeder in een trailer woont. Als je tot nu toe nog niet wist wat Eminem nu precies tot zo'n groot muzikant maakte, wordt het na deze scène meer dan duidelijk.

Regisseur Curtis Hanson (L.A. Confidential, Wonder Boys) en producent Brian Gazer (A Beautiful Mind) zijn er in geslaagd rap en de fenomenale muzikant Eminem op het grote doek te laten schitteren. Net als Saturday Night Fever aan disco een filmisch gezicht gaf, zo doet 8 Mile dat voor rap. Bovendien is 8 Mile niet alleen, of misschien zelfs wel helemaal niet, een film voor rapfans. 8 Mile slaagt er juist in rap voor een groot publiek toegankelijk te maken zonder daarbij in een al te gelikte versie van het genre te vervallen.