And the winner is... Hayao Miyazaki met Spirited Away. Met de Oscar voor beste animatiefilm lijkt eindelijk de weg vrij voor de grote internationale doorbraak van de Japanse animatiefilm. Vanaf eind jaren tachtig zijn Japanse animatiefilms - of anime zoals de Japanners ze zelf noemen - regelmatig in het westen te zien, maar nooit in meer dan een handvol cinema's en filmhuizen.

Omdat de anime die het westen bereikte voornamelijk een combinatie van geweld, SF, fantasy en soft-porno betreft (Akira, Legend of the Overfiend, Ghost in the Shell), denken nog steeds veel mensen dat dit het genre is waarbinnen de anime zich beweegt.

Maar anime is geen genre, anime is simpelweg de verzamelnaam voor alles wat er in Japan aan animatie wordt geproduceerd. En dat varieert van bewerkingen van Het dagboek van Anne Frank en geanimeerde verslagen van de atoombommen op Hiroshima tot romantische wegwerpverhaaltjes en de monstertjes in Pokemón.

Dat alleen de films met geweld en porno het westen hebben bereikt, zegt dan ook meer over de voorkeuren van de overwegend mannelijke cultfans in het westen, dan over het vermeend gefrustreerde karakter van de Japanner.

Dat werkelijk alles kan dienen als onderwerp in anime is slechts een van de opvallende verschillen tussen de Japanse tekenfilms en de door de grote Amerikaanse studio's - Disney in het bijzonder - gedomineerde westerse animatie-industrie.

Hollywood-animatie is vrijwel uitsluitend gericht op de jeugd. Goed vecht tegen Kwaad en wint... altijd. Er is romantiek, humor en een zekere spanning, maar nooit te veel en nooit tegendraads, want de morele boodschap - sowieso een belangrijk onderdeel van alles wat er uit Amerika komt - moet duidelijk en ondubbelzinnig zijn. Anders begrijpen kinderen het niet meer.

De Japanse tekenfilm is gericht op jong en oud en daarmee veel complexer. De helden zijn feilbaar, vertonen soms zelfs gemene trekjes, en de tegenstander is niet het gepersonifieerde kwaad, veeleer iemand die tegengestelde belangen heeft. Dat maakt identificatie met de personages moeilijk . Wat toch al niet eenvoudig is, omdat veel personages een verschuivende identiteit hebben.

Zo zijn de meeste helden in anime androgyn: vrouwen gedragen zich als mannen, mannen zien eruit als vrouwen. In Ranma 1/2 verandert de hoofdfiguur na aanraking met koud water in een meisje - compleet met heupen en borstjes - en na warm water weer terug in een jongen.

De lijst verschillen is nog veel langer - geweld wordt realistisch in beeld gebracht, bloot is niet taboe, en de gedachtenwereld van iemand als Mamura Oshii (Ghost in the Shell, Avalon) is zo complex dat zelfs zijn naaste medewerkers hem niet altijd kunnen volgen - maar het is zo ook wel duidelijk: goede anime daagt uit en stelt vragen, waar Hollywood, ook in de beste animatiefilms, vermaakt en ontroert.

Ironisch genoeg is anime veel dank verschuldigd aan de Hollywoodfilm, zij het de live action variant. Osamu Tezuka (1928-1989), de ' vader van de moderne manga', liet zich net na WO II namelijk vooral inspireren door de films van de Amerikaanse bezetter.

In zijn vuistdikke stripboeken (oftewel: manga's) probeerde hij de dynamiek van de drie dimensies in de speelfilms te benaderen. Hij imiteerde beweging en speelde met perspectief en kadrering. Ook in de anime-versies die hij van zijn manga's maakte en in het werk van zijn vele erfgenamen bleven deze elementen een grote rol spelen.

De cirkel is inmiddels rond, want makers van Hollywoodfilms - en dan vooral de actiefilms - zeggen veel geleend te hebben van de dynamische beeldtaal van de anime. The Matrix, Blade, of Daredevil zouden er zonder de anime-invloeden beslist anders hebben uitgezien.

De disproportioneel grote ogen (' hertenogen') in manga en anime zijn ook terug te voeren op manga-pionier Tezuka , al had hij ze weer afgekeken van Walt Disney. Met grote ogen kan je immers veel verschillende emoties laten zien. Dat de meeste anime-helden nog steeds van die enorme kijkers hebben, en vaak kleine neusjes en mondjes, heeft ook te maken met het feit dat deze combinatie er nogal baby-achtig en dus schattig uitziet. En schattig, de Japanners spreken van kawaii, is buitengewoon belangrijk in Japan.

Tijdens het aanstaande Festival van de Fantastische Film (van 9 t/m 16 april in Amsterdam; zie www.filmevents.nl) is anime een van de programma-onderdelen. Naast gekende klassiekers als Akira (Katsuhiro Ôtomo, 1989), Rôjin Z (Hiroyuki Kitakubo, 1991) en Ghost in the Shell (Mamoru Oshii, 1996), zijn ook nieuwe titels als Metropolis (Rintaro, 2001) en A Tree of Palme (Takashi Nakamura, 2002) geprogrammeerd. Van Hayao Miyazaki, de belangrijkste animatiefilmer van de laatste jaren, worden twee films vertoond: Princess Mononoke (1997) en de al eerder genoemde Oscarwinnaar Spirited Away (2001).

Het hartverwarmende Spirited Away, dat vanaf 24 april ook landelijk in een tiental theaters in première gaat, is de best bezochte film ooit in Japan. Halverwege 2002 achterhaalde hij de rampenfilm Titanic, die op zijn beurt in 1998 Princess Mononoke had afgelost als best bezochte film. Meer dan 20 miljoen Japanners zagen de avonturen van het tienjarige meisje Chihiro, dat verstrikt raakt in de wereld van geesten en demonen. In een omgeving die doet denken aan Alice in Wonderland en The Wizard of Oz, en tegelijkertijd toch heel erg van zichzelf is, leert Chihiro haar angsten en aanvankelijke arrogantie overwinnen.

Miyazaki's magische mengeling van humanisme, animisme, en milieu-activisme verveelt nooit, verrast (omdat hij weigert de geesten en demonen als alleen maar goed of slecht af te schilderen), en is bovendien prachtig getekend.

In tegenstelling tot de meeste Amerikaanse animatiefilms werden voor Spirited Away alle personages en sets eerst met de hand geschilderd, waarna ze werden gescand en gedigitaliseerd. Het verklaart de sprekende kleuren en prachtig gedetailleerde achtergronden.

Net als Princess Mononoke werd Spirited Away in de VS in een Engels gedubde versie uitgebracht door Miramax (onderdeel van Disney!). Zonder groot commercieel succes overigens. Met bijna $6 miljoen mag het de met afstand best bezochte anime in de VS zijn, die $6 miljoen steken toch schril af tegen bijvoorbeeld de $245 miljoen van Toy Story 2 en de $267 miljoen van Shrek.

Wellicht dat met een gekuiste, aangepaste versie meer te verdienen was geweest. Maar met compromissen moet je bij Miyazaki niet aankomen. Toen Miramax te kennen gaf Princess Mononoke op de Amerikaanse markt te willen uitbrengen, zond Miyazaki Miramax-baas Harvey Weinstein een samoerai- zwaard met op het ijskoude staal een briefje met slechts twee woorden: No cuts!

Op het Festival van de Fantastische Film worden in totaal 11 anime's vertoond, waaronder Oscarwinnaar Spirited Away, dat vanaf 24 april ook landelijk in première gaat.