Tetsuo: The Iron Man (1988) - Een Japanse kantoorklerk verandert na botsing met een metaal-fetisjist langzaam maar zeker in een schroothoop van verwrongen metaal. Halverwege de transformatie wordt - niet per se tegen de zin van zijn vriendin - zijn lid vervangen door een enorme drilboor.

Tetsuo 2: Body Hammer (1992) - Het zoontje van een zelfde kantoorklerk als in deel 1 wordt ontvoerd door skinheads. De vader gaat achter de skinheads aan en wordt door het sinistere groepje gevangen genomen en aan medische experimenten onderworpen. Gevolg: uit zijn buik komt een half dozijn mitrailleurs tevoorschijn, waarmee hij alles en iedereen kapot schiet. Uiteindelijk versmelten de vader en de leider van de skinheads tot een enorme tank.

Tokyo Fist (1995) - Professionele bokser troggelt de vrouw van zijn oude jeugdvriend af. Waarop die ook gaat boksen en uit is op bloederige wraak. De vrouw in kwestie ontdekt ondertussen de verboden wereld van SM en body piercing. Meer tot moes geslagen gezichten en rondspuitend bloed dan in Raging Bull en Fight Club bij elkaar.

A Snake of June (2002) - In een achteraf theatertje kijkt een aantal mannen in kostuum door trechter-achtige maskers naar een echtpaar dat de liefde bedrijft in een vistank. Tot de tank vol loopt met water en het paar verdrinkt.

Zomaar een greep uit de eigenzinnige wereld van de Japanse cultfilmer Shinya Tsukamoto (Tokio, 1960). De lijst met voorbeelden van 's mans extreme beeldtaal kan moeiteloos langer gemaakt worden. In feite is zijn overrompelende debuutfilm Tetsuo: The Iron Man één groot voorbeeld. Een hyperkinetische aanslag op de zintuigen van net iets meer dan een uur.

Door de niet aflatende soundtrack met industriële herrie, oorverdovende geluidseffecten, snelle montage , ongewone camerastandpunten en vervreemdende stop motion-effecten dwingt Tetsuo de kijker tot een standpunt. Of je keert je vol afschuw af van deze surrealistische versmelting van mens en machine, of je laat je meenemen in Tsukamoto's wereld, waarin geen plaats is voor dialoog of verhaal, en scheidslijnen tussen werkelijkheid en fantasie vervagen. Tetsuo is de vleesgeworden manga.

Hoewel de film in kleine kring insloeg als een bom ( cyberpunk-goeroe William Gibson roemde Tsukamoto als visionair), is de grote doorbraak van Tsukamoto uitgebleven. Tetsuo II was geen waardige opvolger, en in latere films concentreerde Tsukamoto zich meer op de psychologische verandering van zijn personages, en was er zowaar ruimte voor iets wat op een verhaal leek . Maar zelfs dan bleef hij te extreem en compromisloos voor een groot publiek.

Een goed voorbeeld is zijn meest recente film: A Snake of June. Wat in het begin oogt als een tamelijk gewone erotische thriller (stalker chanteert vrouw met compromitterende foto's en dwingt haar tot seksuele handelingen in het openbaar ) verdwijnt langzaam maar zeker in het zwarte gat van Tsukamoto's ongrijpbare fantasie. Koortsdroom en werkelijkheid beginnen door elkaar te lopen. De eega van de man wordt overgoten met olie en tot moes geslagen door de stalker, uit wiens buik slangachtige grijparmen groeien, zowel de stalker als de vrouw blijken terminale kanker te hebben, en toch eindigt de film met een happy end. En ondertussen regent het de hele tijd. Juni is immers de regentijd in Japan, en die broeierigheid staat volgens de maker symbool voor de opspelende seksualiteit van de vrouw.

Hoewel A Snake of June alweer twee jaar oud is , wordt hij nu ook in Nederland uitgebracht. In zeer beperkte roulatie; vanaf 20 mei in De Melkweg Cinema, Amsterdam, en vanaf 10 juni in Plaza/Futura, Eindhoven. In Amsterdam wordt de uitbreng omlijst met een heus Tsukamoto festival (13-30 mei). Al zijn belangrijke films - naast de Tetsuo-films, Tokyo Fist en Snake of June ook Gemini en Bullet Ballet - zijn dan op het grote doek te zien. Initiatiefnemer van het festival is De Filmfreak, ook distributeur van A Snake of June.

Kamiel van der Ster (40) van De Filmfreak herinnert zich nog goed wanneer hij zijn eerste Tsukamoto-film zag. 'Dat was op het festival van de fantastische film in het Spaanse Sitges. Alle films waren uitverkocht en er was alleen nog een kaartje over voor Tetsuo, waar ik toen nog niets over gehoord had. Stel je voor: ik zit daar op de eerste rij van een enorme bioscoop en krijg, onvoorbereid, Tetsuo over me heen. Zoiets maak je maar eens in de tien jaar mee. En ik zie toch heel wat films. Tetsuo sloot precies aan bij waar ik toen mee bezig was. Die verstoring van de status quo doordat een andere kant van jezelf wordt vrijgemaakt.

In Tsukamoto's films is vaak sprake van een indringer, maar die indringer kan je ook opvatten als een manifestatie van je onderbewuste, je onderdrukte verlangen. En het goede is dat hij dat zonder moreel oordeel toont. De perverse seksualiteit en het extreme geweld zijn Tsukamoto's manier om te laten zien dat als de mens wordt overgenomen door driften, de moraal niet langer het laatste woord heeft. Dat is niet goed of slecht, maar een constatering.

De betonnen anonimiteit van Tokio speelt ook een belangrijke rol in zijn films. Als hij was opgegroeid met koeien voor de deur had hij ongetwijfeld andere films gemaakt. Ik begrijp zijn visie op Tokio wel. De stad als levend organisme waarop de mens kan parasiteren.

Je kan de mens ook niet zomaar uit de stad plukken, dan is ie niets meer waard. Op het strand voel ik me bijvoorbeeld hulpeloos. Ik moet me ergens aan kunnen vastklampen, ik heb input nodig. De geruststelling van beton en staal. Bij Tsukamoto is de stad de natuurlijke habitat van de mens geworden.

Hij wordt vaak vergeleken met iemand als David Cronenberg, maar is volgens mij al veel verder. Hij verzet zich niet langer tegen technologie en de moderne samenleving, maar gaat er in op. Door het extreme geweld wordt Tsukamoto ook wel eens vergeleken met landgenoot Takashi Miike, maar Miike heeft geen visie, die kan je niet zomaar gelijkstellen met een groot kunstenaar als Tsukamoto.

Het is voor mij dan ook onbegrijpelijk dat Tsukamoto zo weinig invloed heeft gehad op andere makers. Zijn films zijn een genre op zich gebleven, niet anders te omschrijven dan als een Tsukamotofilm. Ze zijn waarschijnlijk onnavolgbaar omdat hij alles zelf doet: regie, scenario, productie, montage, camera, en hij speelt ook nog eens mee in de meeste van zijn films.

Hoewel Tsukamoto de wereld van metaal en fysieke transformaties na de Tetsuo-films vaarwel lijkt te hebben gezegd, zijn de latere films er niet minder op geworden. Een film als A Snake of June bijvoorbeeld is heel erg onder mijn huid gaan zitten. Mijn eerste reactie was: wat een zieke perverseling, die stalker die die arme vrouw tot allerlei seksuele handelingen dwingt. Daarna realiseerde ik me dat het vooral uit liefde gebeurt, en dat het voor haar een bevrijdende ervaring is. En tegelijkertijd denk ik, ja maar zoiets mag je toch eigenlijk niet doen. Dat dualisme zit voor mij in alle films van Tsukamoto.'

A Snake of June gaat 20 mei in De Melkweg Cinema, Amsterdam in première.
Vanaf 10 juni ook te zien in Plaza/Futura, Eindhoven.

Het Shinya Tsukamoto Festival loopt van 13 t/m 30 mei in Melkweg Cinema, Amsterdam.
Info: 020-5318181