Michael Winterbottom (1961), maker van uiteenlopende films als Wonderland, 24 Hour Party People en In this World, is een van de belangrijkste Britse regisseurs van het moment. En dat terwijl hij in zijn films opvallend veel ruimte laat aan het toeval. Zo gelooft Winterbottom er heilig in dat je acteurs zo slecht mogelijk voorbereid in allerlei situaties stort.

Voor Wonderland, over drie zussen in hedendaags Londen, liet hij actrice Gina McKee in een restaurant in Soho echt een maaltijd serveren, terwijl ze ondertussen gewoon door moest gaan met acteren.

En de twee Pakistaanse vluchtelingen die hij voor In this World volgde bij hun pogingen Londen te bereiken, gaf hij maar één opdracht mee: Wees jezelf. Hij vond dat hij als Europeaan toch geen geloofwaardig scenario kon schrijven over hun ervaringen. De twee (niet- professionele) acteurs moesten hun eigen waarheid maar vinden in de steeds wisselende omstandigheden.

Tegen de Britse krant The Observer zei Winterbottom: 'Het is altijd beter om op bestaande plekken te filmen. Er ontstaat zo meer wisselwerking tussen acteur en omgeving en het voelt per definitie echter dan in studio's opgebouwde sets.'

Ook voor de SF-film/ love story Code 46 - volgende week eindelijk in de Nederlandse bioscopen, nadat de film al in 2004 (!) op het filmfestival van Rotterdam te zien was - koos Winterbottom uitsluitend voor bestaande locaties.

Als futuristische megapolis diende de Chinese miljoenenstad Shanghai. De regisseur wil in zijn films zo dicht mogelijk op de werkelijkheid kruipen en filmt bij voorkeur met kleine crews en de handgehouden camera. Voor geen van de straatscènes in Shanghai vroeg hij toestemming aan de Chinese autoriteiten. Hij plaatste zijn acteurs gewoon in de niets vermoedende menigte en begon met filmen. Deze stijl van guerrilla-filmen vraagt veel van de acteurs en niet iedereen is er even geschikt voor.

Hoofdrolspeler Tim Robbins, bijvoorbeeld, had er grote moeite mee. In Rotterdam, en in vrijwel elk interview dat Winterbottom over Code 46 gaf, vertelde de regisseur opvallend graag over de problemen die de Amerikaanse ster-acteur (Robbins kreeg vorig jaar nog een Oscar voor zijn rol in Mystic River) in de straten van Shanghai zou hebben gemaakt.

Winterbottom: 'We hadden net een paar uur gefilmd toen Tim zei: "Dit is gekkenwerk. Er is geen licht, dus je kan me niet zien. En je kan me ook niet horen, want er is veel te veel herrie op straat. Bovendien lopen er de hele tijd mensen door het beeld, dus je kan de shots ook niet monteren." Waarop wij: " Sorry Tim, maar zo werken we altijd...".'

Robbins' tegenspeelster Samantha Morton voelde zich veel prettiger bij Winterbottoms vrije aanpak. 'Sam is heel spontaan en houdt van improviseren. Ze houdt er ook van om verschillende emoties bij dezelfde scène te spelen. Tim werd daar nogal nerveus van. Op een gegeven moment riep hij vertwijfeld: "Ik heb er niets tegen als je improviseert, als ik maar van tevoren weet wat je gaat doen!".'

De tegengestelde acteeropvattingen op de set vormden voor Winterbottom geen probleem. Hij vond het wel passen bij de personages die de acteurs in de film moesten spelen.

Robbins speelt William Geld, een bedachtzame verzekeringsinspecteur die voor het Big Brother-achtige bedrijf The Sphinx werkt. Hij onderzoekt de vervalsing van zogenaamde 'papelles', een combinatie van visum en genenpaspoort. Zonder deze papiertjes is reizen onmogelijk, want in Winterbottoms toekomst is de wereld verdeeld in enorme steden waarin het leven relatief veilig en beschermd is, met daaromheen grote woestijnlandschappen waar armoede en ziekte heersen.

Zonder de juiste papelles kom je de steden niet in of uit. Maria Gonzales ( Morton) werkt bij The Sphinx en vervalst papelles. William heeft bij het eerste onderzoek al door dat zij verantwoordelijk is voor de vervalsingen, maar geeft haar niet aan omdat hij verliefd op Maria is geworden.

Code 46 is een merkwaardige film. Een detective zonder noemenswaardig speurwerk, een SF-film zonder laserpistolen, een love story zonder happy end. Winterbottoms toekomst is ook niet per se bedoeld als waarschuwing tegen een 'brave new world', waarin persoonlijke vrijheid en vrije wil ondergeschikt zijn gemaakt aan het welzijn van de massa.

De regisseur heeft immers weinig op met eenduidige boodschappen. 'Ik hou niet van films waarin je gedwongen wordt om iets te voelen of te denken, waarin sentimentele muziek opzwelt voor het geval je nog niet begrepen had dat het droevig wordt. Ik hou van films waarin ik mensen volg bij wie iedereen zijn eigen verhaal kan hebben. Sommige mensen vonden Wonderland warm en optimistisch, anderen juist heel pessimistisch. Zoiets hangt af van persoonlijke ervaringen, en is daarom een goede afspiegeling van de complexiteit van het leven.'

Code 46 is ook een ongrijpbare film. Hij zit vol interessante ideeën - over klonen, virussen, globalisering - maar grijpt je nergens bij de keel. Robbins speelt zo ingehouden, dat de passie tussen hem en Morton nergens groots en meeslepend wordt, en de plot kabbelt rustig voort, totdat hij aan het eind van de film tamelijk abrupt tot stilstand komt.

Toch is Code 46 een heel fijne film om naar te kijken. Het gebrek aan plot en spanning wordt moeiteloos goedgemaakt door de sfeer. De locatiebeelden - van Shanghai, maar ook van Dubai en Jaipur (India) - zijn prachtig, de soundtrack van The Free Association (een samenwerking tussen Ocean's Eleven-componist David Holmes en Steve Hilton) is even dromerig en voorzichtig optimistisch als de film, en Winterbottoms vaste scenarioschrijver Frank Cottrell Boyce schrijft fraaie one-liners als: 'I listened to you when you were not speaking.' en 'If everybody's children are so special, where do all the ordinary grown ups come from.'

In de VS kreeg Code 46 het etiket arthouse en werd hij slechts in een klein aantal kopieën uitgebracht. Ook in Nederland liepen de grote distributeurs niet warm voor deze film, die toch alles in zich heeft om een cultfilm te worden. Dankzij De Filmfreak wordt de film nu toch - bijna twee jaar na dato - uitgebracht.

Veelfilmer Winterbottom - hij maakte 11 films in 9 jaar - heeft inmiddels alweer een nieuwe film gemaakt. De titel is 9 Songs, en dat is een adequate omschrijving voor een film waarin momenten van expliciete seks tussen hoofdpersonen Matt en Lisa worden afgewisseld met negen live- uitvoeringen van popsongs. De controversiële film heeft al een Nederlandse distributeur, maar of hij ook uitgebracht zal worden is zeer twijfelachtig.