Het is een trend die begon ergens halverwege de jaren negentig. Grote Hollywoodproducenten stuurden cast en crew van hun films steeds vaker naar Canada, vanwege de lagere belasting en de goedkopere goederen en diensten. Op iedere in Amerika begrote dollar werd daar zo'n beetje een kwart gewonnen, wat een enorme besparing betekent op een budget van 100 miljoen.

Canada had het voordeel dat men er Engels sprak en dat de infrastructuur - alles wat er bij het opnemen van een film komt kijken: van studioruimte en technische ondersteuning, tot catering en hotels voor de filmsterren - erg leek op wat men in Amerika gewend was.

Een handvol jaren was Canada het epicentrum van deze zogenoemde runaway productions. Totdat Hollywood eind jaren negentig Praag ontdekte. Engels sprak men er nog maar mondjesmaat, maar de dollar was hier nóg meer waard dan in Canada. En met de infrastructuur zat het wel goed. Dat kwam niet in de laatste plaats door de aanwezigheid van de moderne filmstudio Barrandov, even ten zuidwesten van Praag.

De Barrandov studio's werden tussen 1931 en 1933 gebouwd door de oom en vader van de latere president Vaclav Havel. Aanvankelijk een hoofdgebouw met twee studio's, maar dat aantal nam snel toe, mede dankzij aan de Duitse bezetter die in WO II behoefte had aan extra studioruimte voor de propagandafilms. Momenteel heeft Barrandov de beschikking over 11 studio's. Waarvan nummer 6, ooit het pronkstuk van de nazi's, de op een na grootste van het Europese vasteland is (na de centrale studio van Cinecittà).

Het kantoor van Petr Polednák, de kersverse director of sales and marketing, is gevestigd in De Albatros, het opvallende hoofdgebouw van het studiocomplex, dat met de toren in het midden en de twee zijvleugels inderdaad wel wat van een grote zeevogel wegheeft.

'Barrandov behoort tot de oudste filmstudio's ter wereld. Tijdens het communisme werden hier wel 30 tot 40 speelfilms per jaar opgenomen. Na de Fluwelen Revolutie van 1989 werd de staatssubsidie stopgezet en stortte de Tsjechische filmindustrie in. De toekomst van Barrandov was zeer onzeker. Maar al snel ontstonden er allemaal kleinere private productiebedrijfjes die zeer actief begonnen te werven. Dat is ook voor het eerst dat grote Hollywoodfilms naar Praag kwamen.'

'Barrandov is niet betrokken bij alles wat er in Praag wordt opgenomen, maar het scheelt niet veel . En het is niet alleen studiowerk. Ook films die uitsluitend op locatie worden opgenomen, krijgen met Barrandov te maken. We kunnen namelijk allerlei soorten diensten leveren, zoals het ontwikkelen van film, het verzorgen van kleding, decors, speciale camera's, enzovoort.'

Grote filmmaatschappijen komen niet vanzelf terecht bij Barrandov, meestal gebeurt dat in nauwe samenwerking met een van de tientallen in Praag gevestigde productiemaatschappijtjes. Polednák: ' Zie het zo, van verschillende kanten werken we aan het zelfde: namelijk het binnenslepen van de big fish uit Hollywood.'

Het productiebedrijf dat er al jaren het beste in slaagt Amerikaanse films naar Praag te halen is Stillking Films, dat kantoor houdt in een vierkant gebouwtje achter De Albatros. Van buiten is het niet veel, maar binnen is het een drukte van belang en valt op dat de gemiddelde leeftijd van de werknemers een stuk lager ligt dan bij Barrandov . De voertaal is Engels.

Oprichter van Stillking is de Brit Matthew Stillman, die met zijn 37 jaar gelijk een van de oudsten van het bedrijf is. 'Ik kwam in 1993 als 25-jarige naar Praag met ongeveer 300 pond op zak,' herinnert de boomlange en door rugklachten gekwelde Brit zich. 'Een vriend van me gaf hier Engels en ik had het in Londen wel gezien.'

Even runt Stillman een nachtclub, maar al snel richt hij zich volledig op het produceren van films. Begonnen wordt met videoclips en commercials, en via kleinere Hollywoodproducties en tv-films werkt Stillking zich op tot de grote Hollywoodfilms die ze nu naar Praag halen. Aan de muur hangt een selectie van de ruim 30 films die ze de afgelopen vijf jaar hebben 'bediend', zoals dat hier zo mooi heet. Het varieert van de griezelfilms Alien vs Predator en Van Helsing tot de actiefilms xXx en The Bourne Identity, en van de stemmige Jack the Ripper -thriller From Hell tot de luchtige tienerkomedie Eurotrip.

'Toen ik hier twaalf jaar geleden kwam, gebeurde er bar weinig op filmgebied. Het was net na de revolutie en er was nog nauwelijks wetgeving. Dat is een fijn gat om in te springen. Bovendien is Praag een ideale stad om in te filmen. De stad is in de Tweede Wereldoorlog niet gebombardeerd en je treft hier nog voorbeelden aan van alle mogelijke bouwstijlen. Praag kan moeiteloos doorgaan voor Londen, Rome of Parijs, met als bijkomend voordeel dat het hier veel eenvoudiger is om toestemming te krijgen als je in gebouwen wilt filmen.'

Het grootste probleem waar Stillking in de beginjaren mee kampte was het communistische arbeidsethos van de meeste Tsjechen. 'Als mensen onder de maat presteerden moesten wij het van ze overnemen. In het begin was het double, en zelfs triple checking, en desnoods zelf de hele nacht doorwerken om de fouten te herstellen. Want het was essentieel dat Hollywood begreep dat wij hier in Tsjechië leverden wat we beloofden.'

Toch denkt Stillman met een zekere weemoed terug aan die begintijd: 'Het waren wilde jaren. Ik herinner me de allereerste clip die we hier draaiden. Dat was voor een nummer van k.d. lang. We moesten het filmmateriaal toen nog laten ontwikkelen in Italië en de ontwikkelde film kwam terug op een zaterdag. Toen we aankwamen bleek het douanedepot dicht. Dat sloot al om drie uur 's middags. Maar we moesten dat materiaal per se op tijd hebben. We hadden de opdrachtgever immers beloofd maandag klaar te zijn. Uiteindelijk zijn we 's nachts teruggegaan, hebben ingebroken en onze filmblikken uit de opslagruimte gehaald. Of het is niemand ooit opgevallen, of ze vonden het de moeite niet, maar we hebben er nooit meer iets van gehoord.'

De vraag of Stillking, dat nu goed is voor bijna 70% van de Amerikaanse films die naar Praag komen, destijds op een rijdende trein sprong of de trein zelf in beweging zette , wil de bescheiden Brit liever niet beantwoorden: 'Laten we zeggen dat we op het juiste moment op de juiste plaats waren.'

De laatste jaren proberen ook andere Oost-Europese landen Hollywoodstudio's te lokken met speciaal op de filmindustrie toegesneden belastingvoordeeltjes en subsidies. De concurrentie uit bijvoorbeeld Roemenië en Bulgarije is groot, maar Stillman maakt zich geen zorgen.

'Ze zijn daar goedkoper dan bij ons, dat is waar, maar dat betekent niet dat je onder de streep ook goedkoper uit bent. Wij kunnen hier in Praag alles leveren. Van de beste professionals tot de laatste apparatuur. Dat redden ze daar niet, omdat de infrastructuur niet deugt, met als gevolg dat alles moet worden ingevlogen. Een voorbeeld: Acteur/regisseur Liev Schreiber was op zoek naar de beste plek om Everything is Illuminated, naar de bestseller van Jonathan Safran Foer, te schieten. Hij ging kijken in Roemenië, Bulgarije en helemaal in de Oekraïne, maar kwam uiteindelijk toch bij ons. Zolang we de concurrentie op prijsniveau enigszins kunnen bijbenen, zullen de mensen altijd naar Praag komen.'

Bovendien is Praag onder de acteurs veel populairder dan bijvoorbeeld Boedapest of Boekarest, weet David Minkowski. De Amerikaanse nummer twee van Stillking ('Matthew let op het bedrijf, ik op de films') herinnert zich dat Bruce Willis, ster van Hart's War, voor de duur van de opnamen in het centrum van Praag een kroeg kocht, waar hij iedere nacht doorzakte met zijn vrienden.

Amerikaanse filmsterren kunnen ook nog tamelijk anoniem door de stad lopen. 'De mensen in Praag zijn niet gauw onder de indruk van los lopende filmsterren. Het zijn vooral de westerse toeristen in Praag die de acteurs nagapen. Dat is ook wel begrijpelijk, in het Westen kijken ze al 75 jaar naar Hollywoodfilms en de Tsjechen pas sinds kort. Hier zijn ze veel meer onder de indruk van iemand als Karel Gott, de beroemde Tsjechische crooner.'

Hoewel de meeste acteurs hun eigen PA's (=personal assistants) hebben, zal Minkowski veel doen om het de sterren naar de zin te maken. 'Neem de breakfast burrito. In Hollywood krijgen de sterren iedere ochtend hun breakfast burrito. Ik heb dat aan de cateraars hier proberen uit te leggen, maar die keken me met grote ogen aan. Ik ben daarop met ze naar de winkel gegaan, heb de ingrediënten gehaald en ze laten zien hoe je een breakfast burrito maakt. Zo haal je een stukje Amerika naar Praag en dat is het verschil tussen een gelukkige en ongelukkige acteur. Meestal ligt het wat gecompliceerder, maar bottom line blijft dat je het anderen naar de zin maakt.'

Het eerste contact met de filmstudio's is meestal een emailtje. Minkowski: 'Het hele fenomeen van de runaway production zou onmogelijk zijn zonder internet en de mobiele telefoon. De studio's laten je alleen gaan als je overal en altijd bereikbaar bent. En tegenwoordig kan dat. Het pitchen begint meestal met een script dat ik krijg toegestuurd. Ik lees het en maak binnen 24 uur een website waarop de studio kan zien hoe wij de film denken te gaan produceren. Als een film een kasteel nodig heeft of een kerk, duik ik in ons visuele archief en kies daar een stuk of vijf verschillende kerken en kastelen uit. En aan kastelen is in Tsjechië geen gebrek. Een dag later hebben ze een budget. Onze kracht - gebaseerd op jarenlange ervaring - is dat we nooit meer dan een paar procent boven het budget uitkomen.'

De Tsjechische economie profiteert enorm van de komst van de dure Hollywoodproducties. Er werken zo'n 20.000 mensen in de filmindustrie en Matthew Stillman schat het trickle down effect (alle diensten die indirect profiteren van de aanwezigheid van de filmploegen) op één miljard dollar. Maar zijn de effecten voor de Tsjechische cinema ook zo gunstig? Worden de beste Tsjechische filmprofessionals niet van de nationale producties weggelokt?

Stillman: 'Vergeet niet dat die technici vaak zo goed zijn, omdat wij ze mee helpen opleiden, en omdat ze ervaring hebben kunnen opdoen bij grootschalige producties. De infrastructuur is hier enorm verbeterd dankzij de komst van de Hollywoodfilms, het is aan de Tsjechische filmmakers om daar van te profiteren.'

Ook Petr Polednák van Barrandov wil van geen negatieve bijwerkingen weten; 'Het is een mythe. Tsjechische producers krijgen de zelfde goede prijzen als de Hollywoodproducers. Het is natuurlijk wel zoals Brando in The Godfather zei: "Zaken zijn zaken." We leveren het liefst aan een klant die de meeste diensten wil afnemen. Als dat, zoals bij Roman Polanski's Oliver Twist , betekent dat we een paar maanden alle studio's kwijt zijn, dan is dat maar zo . Maar een Amerikaanse productie zal nooit een Tsjechische productie wegdrukken als we daar al een afspraak mee hebben. Wat dat betreft is iedere klant gelijk.'