Kinderen van zeven jaar in nog geen twee uur tijd zien opgroeien tot mensen van middelbare leeftijd, dat is het wonder van de Up Series van Michael Apted. In 1964 zocht Apted voor het actualiteitenprogramma World in Action een groep Britse kinderen uit alle geledingen van de samenleving bijeen en filmde hun omgeving, levens en dromen. Het resultaat was 7 Up, en tot nu toe kwam er om de zeven jaar een vervolg. Neil, John en de andere twaalf zijn nu 49; Apted is 64.

'Dat is confronterend', zegt Apted, aan de telefoon vanuit Engeland, waar hij momenteel werkt aan een nieuwe speelfilm (Amazing Grace). 'Je ziet jezelf op die leeftijd. En hoe meer er achter je ligt, hoe definitiever alles wordt. We zijn allemaal veranderd. Mijn relatie met hen ook; er is meer reflectie, meer intimiteit. Ook dat heeft met leeftijd te maken.'

Opvallend noemt Apted verder de veranderde houding bij de groep ten aanzien van televisie. 'Er is duidelijk een groter bewustzijn van de draagwijdte en de betekenis van zo'n groot tv-project. Dat heeft te maken met de opkomst van reality tv, de nieuwe gorilla van televisie, die groot werd in de afgelopen zeven jaar.'

De Amerikaanse, Zuid-Afrikaanse en Russische varianten van de Up Series worden, onder de paraplu van producent Granada, gemaakt door onafhankelijke regisseurs. Heeft Apted Born in the USSR: 21 Up al kunnen zien? 'Jazeker. Het grote verschil is dat wij destijds niet wisten dat het een lange-termijnproject werd; de makers van USSR wel.'

De Britse Jenna Jupp, als producer betrokken bij de selectie van zowel de Russische als de Zuid-Afrikaanse kinderen: 'Het is televisie anno 2005, dus je zoekt kinderen die goed overkomen, mondig zijn en voldoende verschillen. Je kunt niet drie Sacha's hebben, bijvoorbeeld, dat is te verwarrend. Daar houd je rekening mee.'

Met regsisseur Mirosjnitsjenko bereisde Jupp de toenmalige Sovjet-Unie. 'We bezochten scholen en speeltuinen, dwaalden veel rond en zagen duizenden kinderen, uit alle sociale geledingen en etnische groepen. We vonden een joodse tweeling waarvan de familie op het punt stond te emigreren naar Israël en die we daar later ook hebben opgezocht. Een weeskind uit Siberië, en een kind uit Litouwen. En het kleinkind van de uitgever van de Pravda. We wilden een kind uit artistieke kringen, maar ook een uit een politiek nest. We wilden variatie: de joodse tweeling is brutaal, één meisje is mooi en we hebben slimme en minder slimme kinderen.'

Jupp is ook betrokken bij andere projecten onder de Up-paraplu: 'De Amerikaanse 21 Up wordt nu gedraaid en volgend jaar willen we 21 Up South Africa doen. Ik was daar voor het laatst in 1992, toen er nog Apartheid bestond. Dus het moet interessant zijn om nu terug te gaan, nu ze tien jaar democratie achter de rug hebben.'

Hoe lukt het de makers om al die kinderen na zeven jaar toch weer voor de lens te krijgen? 'We werken met plaatselijke assistenten', zegt Apted. 'Het valt niet altijd mee om de verstandhouding op peil te houden, je moet soms concessies doen . Bepaalde scènes niet uitzenden als ze dat echt niet willen. Voor mij zijn ze net familie; ik ken ze al veertig jaar. En met het ene familielid kun je nu eenmaal beter overweg dan met het andere. Maar af en toe, bij een première, zoals mijn James Bond film The world is not enough, nodig ik ze allemaal uit, met aanhang.'

Opgroeien in het Engeland van de jaren '60 is nog wat anders dan als kind de val van het communisme meemaken. Jupp: 'Tot hun zevende kregen ze een Sovjet-opvoeding, en dat zijn de vormende jaren. Dat zie je later terug. De joodse tweeling bijvoorbeeld werd naar goed sovjetgebruik atheïstisch opgevoed. Ze vinden het communisme nog steeds een goed systeem, dat verkeerd is aangepakt.'

Het Siberische weeskind werd, dankzij 7 Up, geadopteerd door Amerikanen. 'Maar ook hij heeft z'n roots. Deze jongen wil terug, Russische wezen helpen. Nu de staat niet meer voor hen zorgt zijn de mensen op zichzelf aangewezen. Toch is geen van hen aan lager wal geraakt; het zijn sterke persoonlijkheden. Dat is opvallend. En meer dan de Britse kinderen hadden ze al jong veel verantwoordelijkheden. Sommigen hebben nu zelf al kinderen; zoals de jongen uit Kirgizistan.'

Hoe lang denkt Apted nog door te gaan? 'Zolang iedereen wil meewerken, of totdat ik er genoeg van heb. Of er geen belangstelling meer is. Maar tot nu toe is dat niet het geval. Integendeel, de belangstelling neemt alleen maar toe.' Jupp: 'Maar er moet wel geld voor zijn; dit is niet goedkoop. Het laat de werkelijkheid zien achter de nieuwsberichten, in de levens van gewone mensen. Dat is van onschatbare waarde.' Apted noemt de Up Series het succesvolste wat hij ooit heeft gedaan. 'En het origineelste. Het is het enige wat me waarschijnlijk zal overleven.'