Leonard Retel Helmrich, wiens moeder Javaans is, heeft lange tijd zijn Indonesische wortels genegeerd, maar nu is er met De stand van de zon een interessante documentaire uit die wortels opgebloeid. Hij zat er met de camera bovenop toen in 1998 een einde kwam aan het bewind van president Soeharto, een historische gebeurtenis die hij heeft ingebed in het verhaal van een moeder en haar twee zoons.

In 1990 was Leonard Retel Helmrich, 43 jaar geleden in Tilburg geboren, voor de eerste keer in Indonesië en opeens werd hem van alles duidelijk. 'Ik had me nooit bezig gehouden met de vraag wat er Indonesisch aan mij zou kunnen zijn. Dat liet ik allemaal liever onderhuids.'

Maar de verwantschap met het moederland was vanaf de eerste dag onmiskenbaar. 'Dat liep uiteen van het zelfde gevoel voor humor tot de rijstijl. Ik slinger met mijn auto altijd door het verkeer, tot grote ergernis van andere automobilisten. In Jakarta kwam ik erachter dat dat de Indonesische rijstijl was.'

Sindsdien heeft Retel Helmrich de banden aangehaald en nu biedt Indonesië zelfs een tweede thuis. Hij woont de helft van het jaar in Jakarta, geeft er workshops aan de kunstacademie en is met een Indonesische vrouw getrouwd. Na afloop van het interview belt hij nog even op om te melden daarvoor moslim te zijn geworden. 'Ik krijg soms te horen dat mijn documentaire anti-islamitisch zou zijn. Maar dat is onzin. Trouwens, ik had de montage al voor 11 september gedaan.'

De strijd tussen christendom en islam is een belangrijk thema in De stand van de zon. Bakti, de jongste zoon, is eveneens verliefd op een moslimmeisje en leert van haar enkele islamitische rituelen. Rumidjah, zijn christelijke moeder, is woedend dat hij zijn geloof verloochent voor het eerste het beste meisje. 'Het is ook inderdaad uit gegaan, maar Bakti wil nu met een ander moslimmeisje trouwen.' Retel Helmrich vertrekt over een paar weken weer naar Indonesië, onder meer om te werken aan een vervolg op De stand van de zon.

De Indonesische versie van de islam is een andere dan de Arabische, minder streng. 'Er is nog ruimte voor bijgeloof dat voor Indonesiërs heel belangrijk is.' Dat bijgeloof geeft De stand van de zon zijn bijzondere glans.

Retel Hemrich filmt volgens de principes van de Cinema Vérité. De camera registreert de werkelijkheid namens de kijker, niets wordt geënsceneerd of gemanipuleerd. 'De vorm is de inhoud', aldus definieert Leonard Retel Helmrich zijn werk. Hij mijdt zelfs een zwenking met de camera. 'Omdat ik dan misschien een kant opga, die de toeschouwer helemaal niet wil. Elk shot moet bruikbaar zijn en ik wil de toeschouwer dat shot binnentrekken.'

Beelden van het platteland worden afgewisseld met heftige scènes van het straatleven in Jakarta. Bij de demonstraties voor de Reformasi lijkt de camera in het oog van de orkaan te staan. 'Toch heb ik de meest geweldddadige scènes eruit gehaald', zegt Leonard Retel Helmrich. 'Ik wilde voorkomen dat het te veel op journaalbeelden zou lijken. Er moet bij mij altijd wel een zekere poëzie in zitten.'