Op Nederlands Film Festival 2001 draaide ook - in het programma-onderdeel Vlaams Panorama - de verrassende Belgische publiekshit Pauline en Paulette. Regisseur Lieven Debrauwer (32) was aanwezig bij de premièrevoorstelling op 22 september en verbaast zich, als ik hem een dag later spreek, nog steeds over de Nederlandse reactie op de subtiele, alledaagse humor in de film. Niet dat er op de verkeerde momenten gelachen werd, de mate waarin was nieuw. Nog nooit werd er zó hard gelachen.
Terwijl Debrauwer toch heel wat gewend moet zijn. Zijn film over de zwakbegaafde, 66-jarige Pauline, die na het overlijden van zuster Martha heen en weer geschoven wordt tussen haar twee andere zusters Paulette en Cecile, werd in Cannes immers onderscheiden met de Forum Publieksprijs. Waarom wees het betalende publiek in Cannes nou net Pauline en Paulette aan als populairste film van het festival?
Debrauwer: 'Dat heeft veel te maken met het sympathieke van de film. Hij werkt heel empathisch. Je gaat als kijker daar iets voelen voor de personages. Het is ook de combinatie van het serieuze onderwerp en de lichtvoetige uitwerking. Eerst slikken ze, maar als ze zien hoe hij gemaakt is vinden ze hem wel sympathiek. Ik denk dat veel mensen blij zijn met eindelijk een film zonder geweld, sensatie en seks, die ontroert op een eerlijke, menswaardige manier, zonder discriminerend te zijn. Het is voor mij het bewijs dat het publiek niet louter spektakel zoekt. Hollywoodfilms gaan altijd over jonge mensen, die prachtig zijn, veel roem en succes halen, of de slechterik kunnen gevangen nemen. Ik denk dat veel mensen dat echt beu zijn.'
De wat oudere kijkers.
'Niet altijd. Dat is ook het cliché, hè, dat
alleen ouderen geweld beu zijn.'
Wie komen er dan naar Pauline en
Paulette?
'Laten we zeggen dat de ouderen wat presenter aanwezig zijn dan
bij andere films. Vaak nemen ze ook hun kinderen mee, of kleinkinderen. Er komen
veel zeven- en achtjarigen, die ook echt erin zijn, die alles begrijpen.
Misschien kunnen zij zich nog wel het best vereenzelvigen met Pauline, per slot
van rekening een 'klein meisje' van 66 dat niet eens haar eigen brood kan smeren
, of haar schoenen kan strikken. Net als kinderen wordt ook Pauline vaak
genegeerd als ze volwassenen aanspreekt. Denk maar aan de scène bij de
slagersvrouw. Die doet niet eens haar best om Pauline te begrijpen als die
samili zegt in plaats van salami. Een slagersvrouw die niet begrijpt dat iemand
salami bedoelt als ze samili zegt... die wil dat gewoon niet begrijpen! Later in
de dameswinkel van Paulette, als Pauline daar op een trapje bij de dozen staat
, doet ze weer erg kleinerend. Dat was overigens een heel moeilijke scène voor
Camilia (Blereau-red), die de slagersvrouw speelt. Ik zei haar: dat wat daar op
het trapje staat is niets voor jou, dat is stront. Komt ze even later terug en
zegt: "Weet je wel wie dat is, die daar voor mij op dat laddertje staat. Dat is
mijn idool, daar heb ik nog les van gehad".'
Je hebt met Dora van der
Groen en Ann Petersen als respectievelijk Pauline en Paulette inderdaad de crème
de la crème van de Belgische film- en theaterwereld bijelkaar. Meer dan 100
jaar acteerervaring. Hoe kreeg je ze zover in je debuutfilm mee te spelen?
'Ik heb met Dora al aan drie kortfilms gewerkt, en dat was een heel fijne
samenwerking. Zij apprecieerde dat ik films wil maken met een ander thema, dat
niet commercieel is, dat veel meer menslievend is en dat sympathie en respect en
aandacht heeft voor oudere mensen. Het moet ook heel wat zijn voor actrices als
Dora die in de 70 zijn. Want wat kunnen ze nog spelen? De stervende grootmoeder
, de oude heks? Ik vind dat die mensen ook recht hebben op andere rollen.'
Maar is dat dan jouw taak als filmmaker?
'Het is toevallig gebeurd.
Misschien is het wel een heel bijzondere gimmick die ik onrechtsreeks gevonden
heb. Ik sta er ook niet bij stil, hè. Ik vind het heel normaal om een film te
maken voor Dora, en voor Ann, want dat was het uitgangspunt, ik wilde een film
schrijven voor Ann en Dora.'
Waarom werk je zo graag met oude mensen?
'Ik voel mij goed bij die mensen. Het fascineert me om bij ze te zijn. Er zijn
veel meer referenties naar een ver verleden. Aan alle voorwerpen die ze in huis
hebben staan zit een verhaal vast. En ook als je naar ze kijkt. Je ziet zo dat
ze hebben geleefd. Dat ze weten wat geluk en ongeluk is, verdriet en vreugde.
Dat zie je.'
Het knappe van Dora van der Groens vertolking is dat ze
Pauline zo ingetogen speelt. Bijna op de achtergrond.
'Samen met Dora ben
ik naar instellingen met mentaal gehandicapten geweest om die mensen van zo
nabij mogelijk te volgen, want ik wilde niet dat deze film hen of hun
familieleden zou kwetsen. Ik heb directeurs en begeleidsters het scenario laten
lezen. Om te kijken of dat wat er staat wel kan. Dat iemand als Dora een taxi
neemt bijvoorbeeld. Veel van die zogenaamd zwak begaafden zijn mijn vrienden
geworden. Dat was ook belangrijk voor de film, want met vrienden ga je
zorgvuldig om.
Een van hen, Denise, is het prototype voor Pauline geworden
. Veel van Pauline's gedrag is op haar getoetst en veel werd ook van Denise
overgenomen. De manier waarop ze lacht, de beperkte woordenschat. Hoe ze spreekt
en de intensiteit als ze spreekt. Hoe ze in een stoel ploft als ze gaat zitten
. Het verhaal van de 'stenen' in de cola is ook van haar. Dora en ik zijn samen
met haar naar een restaurant geweest, gewoon om te kijken hoe ze zou eten. Toen
gebeurde het. Ze kreeg een cola met ijsblokjes en riep verontwaardigd: "Hé, daar
zit een steen in."
Op een gegeven moment besloten we, oké nu laten we
Denise los, nu wordt het Pauline.'
Het knappe van de film is dat het geen
klassiek happy end heeft
'We zitten vast in het idee dat alles perfect
moet zijn. Dat alles goed moet aflopen. Dat geld winnen een vorm van geluk is.
Door films en reclames laten we ons heel subtiel hersenspoelen. Mijn opvatting
is: niets is alleen maar goed of slecht. Een happy end is nog geen goed einde,
veel mensen vinden een happy end juist te gemakkelijk, te plastic. Ik ga nog
verder: films met een happy end, alleen maar om het happy end, zijn niet goed
voor de menselijke geest! Een vriend van mij, een man van 70, vindt dan ook dat
aan de zijkant van de televisie zou moeten staan: Kan de menselijke geest
ernstige schade toebrengen.'
Hoe biedt Pauline en Paulette tegenwicht aan
dat gif?
'Bijvoorbeeld door er niet zomaar een happy end aan te plakken.
Voor mij persoonlijk is het overigens wel een happy end, omdat ik het zo wil
zien.'
Ik heb gelezen dat je volgende film Engelstalig zal zijn.
'
Ik heb het gevoel dat dat moet.'
Hoezo?
'Omdat je merkt dat een
Engelstalige film de financiering veel makkelijker zal maken. Maar dan zou ik
ook een ander onderwerp moeten kiezen, en eigenlijk wil ik dat niet. Ik had mijn
film nooit in Hollywood gemaakt kunnen hebben. Ik las laatst op de dvd van
Robert Aldrich' Whatever Happenend to Baby Jane?, dat die film bijna niet tot
stand was gekomen. Een topproducer zou hebben gezegd: "I wouldn't spend a dime
on those two old broads." Kan je nagaan, als een film met Bette Davis en Joan
Crawford, toen nog heel populair, al moeite had om gemaakt te worden.'
Liggen er al concrete Engelstalige projecten klaar.
'Nee, wel dienen zich
agents aan die mij willen vertegenwoordigen. Maar dan vraag ik mij af of ik dat
wel moet doen. Eigenlijk, diep van binnen, zou ik liever in Vlaanderen verder
filmpjes willen maken met acteurs die ik ken of die ik op televisie zie en van
wie ik denk: daar zou ik wel een film mee willen maken. En dan het liefst weer
iets schrijven als Pauline en Paulette. Maar iederen zou zeggen dat het een slap
afkooksel is. Toch moet het iets zijn dat gelijkaardig is, met hetzelfde
verrassende effect en dezelfde emotionele impakt.'
Ben je al ergens?
'Nergens.'
Pauline en Paulette gaat volgende week in première en werd onlangs in België bekroond met vijf Joseph Plateau-prijzen (de Belgische Gouden Kalveren), voor beste film, beste regie, beste scenario, beste hoofdrolspeelster (Van der Groen) en de publieksprijs. Het is bovendien de Belgische inzending voor de Oscars.