Eerst denk je dat je je vergist. Maar bij de volgende foto gebeurt het weer. Fellini beweegt. Mastroianni laat zijn arm zakken. Het perspectief verandert. Het statische zwart-wit wordt heel even film.
De foto's werden in 1962 door verslaggever-fotograaf Gideon Bachmann gemaakt op de set van Fellini's 8 1/ 2. Hij schoot er zoveel achter elkaar - in totaal meer dan 3000 - dat ze soms ruwe animatiefilmpjes vormen van bijvoorbeeld een gesprek tussen Fellini en zijn hoofdrolspelers, of van Anouk Aimée die in close up haar ogen neerslaat.
Met de computer zijn de 'ontbrekende' frames gemakkelijk te simuleren, en dat is precies wat de makers van de bijzondere documentaire The Lost Ending hebben gedaan. Opdat de set van 8 1/2 bij tijd en wijle weer voorzichtig tot leven komt .
In de eerste helft van de uurlange documentaire, de enige interessante extra in de dvd-box die Homescreen ter gelegenheid van Fellini's tiende sterfdag heeft uitgebracht, bewegen de foto's nog niet. In hoog tempo wisselen ze elkaar af, begeleid door fragmenten van de gesprekken die Bachmann ter plekke voerde met onder meer Fellini en Mastroianni. Fellini bekent dat hij films maakt om aan de alledaagse realiteit te ontsnappen ('Tijdens het filmen is het alsof iemand anders voor mij beslist. Ik huil als de film klaar is. Ik ben dan weer alleen met mijn echte problemen') en Mastroianni vertelt dat hij als mens méér van Fellini heeft geleerd dan als acteur. Waarna de docu overgaat op zijn eigenlijke onderwerp: het alternatieve einde van 8 1/2.
Dat einde speelt zich af in een trein met het hiernamaals als bestemming. Hoe het er precies uitzag, zal altijd onzeker blijven: Fellini koos voor de circusachtige finale met de raketbasis en vernietigde eigenhandig alle opnamen van de trein. In de documentaire zien we enkele foto's van het interieur, en verder moeten we het doen met wat de nog levende leden van cast en crew zich ervan herinneren.
Opmerkelijk genoeg is dat vaak bitter weinig. 'Ik weet niets meer van de opnamen ,' zegt kostuumontwerpster Orietta Nasalli-Roca, terwijl de soundtrack met muziek van Aphex Twin een eng bovennatuurlijk sfeertje probeert op te roepen. ' Terwijl ik altijd op de set was. Ik heb geen scène van de film gemist.'
Actrice Rossella Falk zegt dat ze destijds nooit iemand over de treinscène heeft horen praten. 'Marcello niet, Anouk niet, Claudia niet.' Met 'Claudia' bedoelt Falk natuurlijk Claudia Cardinale, die zich de scène alleen maar vaagjes kan herinneren. 'Ik geloof niet dat we spraken. Volgens mij was er geen dialoog. De scène leek wel een droom, zoals hij nu ook een droom lijkt.' Anouk Aimée komt niet veel verder: 'De scène was heel mooi. Fantastisch. Mysterieus. Al die personages in de trein. Waar gingen we heen? Waren we dood of zo?'
Niettemin is Aimée blij dat Fellini voor het andere einde koos. 'Dat is guller en hoopvoller.' Lina Wertmüller, assistent-regisseur van 8 1/2, vindt dat ook. Volgens haar reikte voor Fellini, die destijds net als zijn hoofdpersonage gebukt ging onder een zware depressie, het besluit verder dan de film. 'Het was een groots, positief gebaar van liefde voor het leven. Hij zei ermee: het leven is een feest. Laten we het samen vieren.'
Een betere introductie tot Fellini's meesterwerk - en daarmee tot zijn gehele oeuvre - had de documentaire niet kunnen geven. Des te erger is het dat de film zelf een gebrekkige transfer heeft gekregen: terwijl het beeld scherp, detailrijk en maagdelijk schoon is - Homescreen maakte gebruik van een volledig gerestaureerde Italiaanse kopie - klinkt het geluid afgeknepen en overstuurd. Alsof je naar real audio luistert. Bovendien zit onder de hele film een hinderlijke pieptoon. Homescreen zoekt momenteel uit wat de oorzaak is van de defecten.
Gelukkig doet die problemen zich bij de andere dvd's - I vitelloni (1953), La strada (1954) en Giulietta degli spiriti (1965) - niet voor. Vooral bij het weelderig bonte Giulietta is de beeldkwaliteit adembenemend. Bij die dvd loopt het geluid niet helemaal synchroon met het beeld, maar op enkele momenten na is dat nauwelijks storend.
Wie voor Giulietta en 8 1/2 en elders wil kijken (bijvoorbeeld bij het Amerikaanse label Criterion) heeft geluk: de schijfjes van Homescreen zijn ook los te koop. En wie na vier complete films nog zin heeft in een halfje Fellini, vindt bij dezelfde distributeur een mooie dvd met de episodenfilm Boccaccio '70 (1962), waarvoor Fellini de tweede acte verzorgde.