Wie de twee dvd's achter elkaar bekijkt, inclusief alle extra's, krijgt een
goed beeld van Lang als persoon en kunstenaar. Vooral omdat Moonfleet en M elk
uit zulke totaal verschillende periodes van Langs loopbaan stammen. In het
Duitsland van de jaren 20 en 30 was Lang een volstrekt autonoom regisseur; nadat
hij in 1933 voor de nazi's was gevlucht zou hij in Hollywood de ene na de
andere studiofilm maken.
Nummer 23, het jongensboekachtige
Moonfleet, werd destijds door de jonge honden van het Franse filmtijdschrift Les
cahiers du cinéma geroemd als 'een van de mooiste avonturenfilms ooit, met een
van de mooiste kinderfiguren uit de filmgeschiedenis'. Waarom precies? Op het
eerste gezicht is het een vakkundig gemaakt, maar weinig opzienbarend
studioproduct over een jongetje dat na de dood van zijn moeder bij de smokkelaar
belandt die ooit haar grote liefde was, en met hem op zoek gaat naar een
verloren schat. De decors zijn bewust-kunstmatig op een charmante manier, de
widescreenfotografie - Moonfleet is Langs eerste film in CinemaScope - is
uitstekend, het verhaal best spannend en ook ontroerend. Maar dat kun je
allemaal van wel meer studioproducties zeggen.
Op de prima
verzorgde dvd staan twee korte Franse documentaires die elk op hun manier
Moonfleet als een persoonlijk kunstwerk willen opwaarderen. De ene, Het geheim
van de crypte, is een wat academische maar interessante analyse annex bespreking
in tien stappen. Shot voor shot wordt stilgestaan bij de verschillende
narratieve en visuele motieven die Lang in zijn film verwerkte, bij de manier
waarop hij scènes opbouwde, de kadrering, de montage, enzovoort. Inderdaad ga je
Moonfleet na het zien van deze docu beter waarderen, maar waarschijnlijk zou zo
'n geduldige toelichting bij de meeste andere lopende band-films even flatterend
werken.
In De boodschappen van Fritz Lang gaat het om de ontelbare
notities die hij in het script van Moonfleet in de marges schreef. Het stapeltje
vergeeld en versleten papier, dat zoals we in close up kunnen zien met
plakkertjes wordt bijeengehouden, is door al die aantekeningen tegenwoordig van
onschatbare filmhistorische waarde: een verslag uit eerste hand van Langs
uiterst precieze manier van werken, en van de vele discussies die hij voerde met
de producers over onder meer het door hemzelf verafschuwde sentimentele einde
. 'Is dit shot nodig?' staat er op de ene bladzijde met potlood gekrabbeld. '
Misschien vanwege ruimtegebrek een alternatieve opstelling van de soldaten',
lezen we op de andere. Eerbiedig glijdt de camera langs het gekrabbel.
De aantekeningen worden geïllustreerd met fragmenten uit de film, foto's van de
set en een kort fragment uit de documentaire Le dinosaure et le bébé (1967),
waarin Lang uitgebreid aan de tand wordt gevoeld door collegaregisseur Jean-Luc
Godard. 'Als ik naar de studio ga', zegt Lang, 'weet ik precies wat ik ga doen.
Ik verander tijdens het draaien nauwelijks iets aan de opzet.' Vervolgens tekent
hij met dikke stift op een A4tje hoe hij in een scène de camera zou plaatsen
ten opzichte van de acteurs; van camerabeweging tot camerabeweging verandert het
blaadje in een wirwar van dikke strepen, driehoeken, cirkels en boogjes.
Intussen rookt Lang er achteloos-sierlijk een sigaretje bij.
Die
sigaret is een van de attributen die Lang gebruikte om zich ook uiterlijk als
artiest te presenteren, naast de monocle en streepjesmaatpakken met vlinderdas.
Aan het einde van Le dinosaure et le bébé - integraal te zien op de Criteriondvd
van Godards Le mepris (1963), waarin Lang een belangrijke bijrol had als
zichzelf - steekt hij zijn zoveelste achteloze sigaret op, terwijl hij mijmerend
praat over de films van Godard. Wanneer hij zich in een titel verslikt verzoekt
hij het team de opname over te doen, alsof hij zelf de regisseur van de film is
. De sigaret gaat uit, de mijmerende blik verdwijnt, tot de opname verder gaat.
Sigaret weer aan, mijmerende blik weer terug. De opname moet een keer of drie
overnieuw, met telkens dezelfde procedure.
Zum Beispiel Fritz Lang
(1968), te zien op de Britse dubbeldvd van Langs seriemoordenaarsklassieker M,
is waarschijnlijk op dezelfde manier tot stand gekomen. De film geeft het alleen
niet openlijk toe. Net als in Le dinosaure et le bébé laat Lang zich
interviewen in een saai (nep?)kantoortje, daarbij wat ijsberend, soms ontspannen
zittend op zijn bureau, of leunend tegen de wand. We zien een man die, zoals
hij ook in Le mépris deed, ervan geniet zichzelf te spelen. En we horen hem
verhalen vertellen die hij anno 1968 al duizend keer moet hebben verteld: over
zijn problematische verhouding met de nazi's, en dat hij Duitsland ontvluchtte
nadat Goebbels hem met druk had uitgenodigd om de belangrijkste filmbons van het
land te worden. Verhalen die Lang nog wel eens in zijn eigen voordeel wou
opblazen, zegt Martin Koerber, de man achter de digitale restauratie van M, in
het audiocommentaar.
Zoals het hoort bij een echte auteursfilm komt
Lang ook zelf in het commentaar aan het woord. Distributeur Eureka haalde een
interview uit de kast dat collegaregisseur Peter Bogdanovich in de jaren zestig
met Lang voerde, en plakte de juiste fragmenten bij de juiste beelden (de rest
van het gesprek valt in belabberde kwaliteit te beluisteren op disc twee). Aan
het einde van de film vraagt Lang aan Bogdanovich of ze nu klaar zijn. 'Bestel
dan maar twee Martini's.' En daarmee is ons beeld van Lang compleet.
Beeld M: 1.17:1 (een bijzondere beeldverhouding die in het Duitsland van de
vroege jaren dertig nog gebruikelijk was; alle andere dvd's van M blazen het
beeld op tot 1.33:1)
Beeld Moonfleet: 2.55:1 (anamorphic widescreen)
Geluid: Dolby 1.0
Ondertiteling: Engels (M) en Nederlands, Engels, Frans
(Moonfleet)
Duur hoofdfilm: 105 minuten (M) en 95 minuten (Moonfleet)
Distributeur: Eureka (M) en Warner Home Video (Moonfleet)