Een kaal, lelijk binnenplein, geschoten in groezelig zwartwit. Een naakt meisje wordt tegen de vlakte geduwd, een eveneens naakte jongen wordt gemarteld door nog meer naakte jongens met buitenproportionele geslachtsorganen. Het tafereel wordt onderbroken, twee mannen kuieren erlangs. 'Ik mag nooit eens de slechterik spelen', zegt de een. 'Let maar op de volgende scène', antwoordt de ander. 'Je weet niet wat je te wachten staat.'
Het is een gesprek tussen regisseur Pier Paolo Pasolini en een van zijn acteurs, op de set van Pasolini's laatste film Saló o le 120 giornate di Sodoma (1976). Te zien en horen in de achter-de-schermen-documentaire Salò: Past and Present, die als extra is opgenomen op de Nederlandse dvd-release van de film. En inderdaad, Pasolini heeft geen woord teveel gezegd: in de volgende scène mag de acteur de penis van de jongen met een kaars in brand steken.
'Pasolini heeft ons de kans gegeven om echt gechoqueerd te zijn', vertelt een van de vele jonge actrices die aan de film meedoen. 'Elke dag was een verrassing. Hij wou dat we op een natuurlijke manier acteerden. (...) Meestal vertelde hij ons pas vijf minuten vantevoren wat we moesten doen. Hij is uiteraard erg intelligent, ook in de manier waarop hij met mensen praat en ze uitleg geeft. Hij is erg kalm en aardig . En hij verwacht dat je slim genoeg bent om hem te begrijpen.'
Met een half uur aan dergelijke setkiekjes en interviews, óók met Pasolini, maakt de documentaire veel duidelijk over hoe het er op de volledig van de buitenwereld afgesloten set aan toeging - hoewel niet alle betrokkenen er in retrospectief hetzelfde over denken. Terwijl acteur Ninetto Davoli de sfeer op de set 'wreed' en 'hard' noemt, omschrijft collega Hélène Surgère de opnamen als 'vrolijk' en ' jeugdig'. Surgère: 'Er waren veel adolescenten op de set aanwezig, jongeren tussen de veertien en achttien jaar oud. Het leek wel een internaat. De grootste moeilijkheid was te voorkomen dat ze in lachen uitbarstten. Er was altijd wel een jonge Romein die wat scheef keek, waarna de anderen in een breuk lagen. Toen ik de film zag, heb ik me echt afgevraagd hoe we zonder het te beseffen zoiets vreselijks konden maken.'
Pasolini zelf houdt voornamelijk intellectuele betogen over de betekenis en implicaties van de film. 'Sadomasochisme hoort bij de mens. Maar dat is niet het belangrijkste. De seks in mijn film is een metafoor voor de band tussen de macht en de onderworpenen. (...) Saló is een film over macht, maar ook over de anarchie van macht. Niets is anarchistischer dan macht; wat de macht wil is volkomen arbitrair, of bepaald door economische behoeften die ontsnappen aan de normale logica. Maar bovenal is het een film over het niet-bestaan van geschiedenis - de geschiedenis zoals wij haar zien in de eurocentrische cultuur. Enerzijds het westerse rationalisme en empirisme, anderszijds het marxisme. De film wil het niet-bestaan van de geschiedenis bewijzen.'
Later voegt hij hier nog aan toe dat alles wat hij zegt in de
film is terug te vinden. 'Maar ik weet niet of het ook duidelijk genoeg is voor
de doorsnee kijker, zelfs niet voor recensenten.'
In de andere
documentaire die op de dvd staat, het twintig minuten durende De kinderen van
Salò, vertellen vier hedendaagse Franse regisseurs - bepaald geen
doorsneekijkers - hoe zíj de film hebben ervaren. Gaspar Noé noemt Salò 'een
film die je slechts met moeite kunt verwerken, en die je daarna voorlopig niet
meer wilt zien.' Claire Denis vertelt dat ze bij de eerste keer kijken
halverwege de zaal uit moest omdat ze letterlijk ziek werd van de film. 'Ik
schaamde me vreselijk. Alsof ik geen loyale toeschouwer was, een toeschouwer
zonder vetrouwen. Alsof ik iets geweigerd had wat me was aangeboden.' Betrand
Bonello vindt Salò 'niet zozeer de beste, als wel de belangrijkste film van de
vorige eeuw.' Verder heeft hij niet zoveel te vertellen, omdat hij zich niet
zoveel van de film herinnert.
Het is Catherine Breillat die met haar
loftuitingen de kroon spant. 'Ik vind het de enige film ter wereld die móet
bestaan, zelfs als je het niet aankunt hem te zien. (...) Iedereen moet een punt
bereiken waarop hij in staat is de film te zien. Als je je hele leven lang
alleen maar films als Gone with the Wind kijkt, dan heb je niet geleefd. Dan ben
je enkel gevlucht. Wie de film niet heeft gezien, heeft niet geleefd. Zo simpel
is het.'
Wat mooi toch dat dankzij deze goedverzorgde uitgave elke
bezitter van een dvd-speler eindelijk kan gaan leven.
Beeld: 1.66:1 (
letterbox)
Geluid: Dolby Digital 1.0 (Italiaans)
Ondertiteling:
Nederlands
Duur (hoofdfilm): 115 minuten
Distributeur: Paradiso